Là người làm báo chí Công đoàn, hôm nay tôi dành sự chú ý đặc biệt cho cụm từ “lương tối thiểu”. Đó không chỉ là một con số kỹ thuật được tính toán sau mỗi phiên họp Hội đồng Tiền lương quốc gia. Với người lao động, đó là miếng cơm, là giới hạn giữa đủ sống và chật vật.
Sáng nay, Hội đồng Tiền lương quốc gia nhóm họp lần đầu tiên để bàn về phương án tăng lương tối thiểu vùng năm 2026. Tin tức gợi tôi nhớ lại sự kiện cách đây gần hai năm: Diễn đàn Người lao động 2023 - lần đầu tiên người công nhân được phát biểu tại Hội trường Diên Hồng – nơi vốn chỉ dành cho đại biểu Quốc hội. Họ được bày tỏ tâm tư, nguyện vọng, đề xuất, kiến nghị với Quốc hội về chính sách, pháp luật liên quan đến chính họ.
Tôi nhớ mãi buổi tối trước ngày diễn ra sự kiện, khi gặp H’Chuyên Niê – nữ công nhân Nông trường cao su Cuôr Đăng (Đắk Lắk). Khi ấy, cô 33 tuổi, chưa từng rời xa buôn làng, cũng chưa một lần nhìn thấy máy bay ngoài đời. Cô bảo, chưa bao giờ dám nghĩ có ngày mình sẽ bay hơn nghìn cây số ra tận Hà Nội.
Hai ngày trước chuyến đi, cô vẫn còn lom khom giữa lô cao su nắng gắt, tay thoăn thoắt phát cỏ, đầu loay hoay tính toán: Phải làm cho xong mảnh này để còn kịp thuê máy, thuê người hỗ trợ, chứ không lại lỗ nặng…
Cô kể rằng, tháng lương đầu tiên trong năm – và cũng là gần nhất – cô nhận được hơn 5 triệu đồng. Sau khi trừ tiền bảo hiểm, nợ quỹ từ đầu năm, tiền xăng dầu, máy móc và nhân công hỗ trợ, cô chỉ biết thở dài: “Làm cả tháng… mà lại bị âm”.
Nhưng rồi, chuyến đi đến Hội trường Diên Hồng lại thắp lên trong cô một niềm tự hào và hy vọng lớn lao. Trong bộ váy truyền thống, cô hồi hộp bước vào phòng họp lớn, nơi có Chủ tịch Quốc hội, các đại biểu, và cả trăm con người đang lắng nghe. Lần đầu tiên trong đời, H’ Chuyên Niê phát biểu trước hàng loạt ống kính.
“Với người lao động, đi làm trước hết là để có lương nuôi sống bản thân và gia đình. Nhưng lương chưa tăng thì giá cả đã tăng". Cái muối trong buôn trước đây 5.000 đồng, giờ gần gấp đôi. Chưa được cầm đồng lương đã hết. Cô mong Quốc hội tiếp tục quan tâm tăng lương tối thiểu vùng…
Đằng sau dáng vẻ của nữ công nhân nhỏ bé ấy là những giọt mồ hôi giữa đêm sương lạnh khi cạo mủ cao su, là những tháng ngày chỉ có việc 3 tháng/năm, và những buổi đi làm cỗ thuê mong kiếm thêm 200 nghìn đồng.
Đó là cuộc sống thực của một người lao động giản đơn, mà cũng là thân phận chung của hàng triệu lao động khác trên khắp đất nước.
Ở Hà Nội, trong một xóm trọ gần Khu công nghiệp Bắc Thăng Long, tôi từng gặp Phạm Anh Tây - một cựu điều dưỡng quê Hà Tĩnh, phải bỏ nghề y, bỏ quê, ra Hà Nội làm công nhân. Nhưng rồi anh cũng không sống nổi với đồng lương ít ỏi. Anh vay mượn tiền bán hàng online trong căn phòng trọ chưa đầy 10 mét vuông, cố “chốt đơn” từng chiếc áo điều hòa để lo cho vợ, cho con. Những đêm không ngủ, Tây thường ngồi bóp trán nghĩ xem tháng này có thể gửi được về quê bao nhiêu để nuôi đứa con gái lớn. Một triệu? Hay vài trăm nghìn? Hay… lại xin khất?
Những người như Tây, như H’ Chuyên Niê, như hàng triệu công nhân – đang bị bỏ lại phía sau trong cuộc chạy đua với giá cả và thời cuộc. Hôm vừa rồi, đại biểu Quốc hội Thái Thu Xương nói giữa nghị trường, rằng: Từ năm 2023 đến nay, giá điện đã tăng hơn 17% sau 4 lần điều chỉnh, trong khi lương tối thiểu vùng của công nhân chỉ được điều chỉnh một lần với mức tăng 6%. “Nhiều lao động không đủ trang trải cho nhu cầu thiết yếu hằng ngày – chưa nói đến tiết kiệm hay đầu tư cho tương lai”.
Có một thực tế: trong lúc lương tối thiểu tăng nhỏ giọt, giá điện, nước, thực phẩm, thuốc men đã vượt xa. Trong lúc năng suất lao động cả nước tăng gần 6%, thì lương thực tế của họ không tăng, hoặc chỉ tăng trên… giấy tờ đóng bảo hiểm.
Không có tích lũy. Không đủ sống. Không dám sinh thêm con. Không đủ tiền chữa bệnh. Không thể nuôi con ăn học đàng hoàng.
Ta hãy thử nhìn vào những con số trong 2 cuộc khảo sát: Tháng 11/2022, một khảo sát trên 6.200 công nhân ba miền cho thấy, 59% không có tích lũy, gần 40% đang gánh nợ, và 14% trong số đó “rất khó trả đúng hạn”. Đến năm 2025, khảo sát mới nhất trên gần 3.000 người lao động tiếp tục cho thấy: chỉ 54,9% vừa đủ chi tiêu cơ bản, 26,3% sống kham khổ, và 7,9% không đủ sống, phải làm thêm.
Vậy công nhân ăn gì, tích gì, mơ gì?
Chỉ có 55,5% đủ điều kiện ăn thịt cá trong các bữa chính. Có 12,5% phải vay tiền hằng tháng để sống. Tính trong vòng vài tháng, gần 30% công nhân từng phải đi vay. Với mức sống như vậy, không lạ khi có 72,6% công nhân chưa lập gia đình vì thu nhập, và 72,5% đã lập gia đình phải cân nhắc sinh thêm con.
Nhiều năm theo dõi mảng công nhân – công đoàn, tôi nhận thấy mọi kết quả khảo sát về đời sống người lao động ở bất cứ thời điểm nào, cũng đều nói lên một thực trạng duy nhất: lương không đủ sống.
Nhiều người trong hệ thống từng đề xuất: tiền lương phải là nguồn sống chính chứ không phải tiền thưởng Tết, tiền tăng ca... mới giúp công nhân tồn tại. Và một mức lương tối thiểu vùng phải thực sự tối thiểu để… sống tối thiểu.
H’ Chuyên Niê từng nói với tôi, giọng buồn buồn mà vẫn giữ nụ cười: “Cuối tháng được nghe hai chữ nhận lương là vui lắm rồi. Nhưng giờ nghe vậy… chỉ thấy lo”.
Tăng lương tối thiểu vùng là một yêu cầu cấp thiết. Không tăng, thì sẽ còn nhiều H’ Chuyên Niê nữa phải “âm” tiền công. Sẽ còn nhiều công nhân như Tây phải bỏ nghề, mưu sinh trong khốn khó.
Bởi lẽ, như lời H’ Chuyên Niê đã nói tại Hội trường Diên Hồng hai năm trước: “Người lao động cần lương để sống, rồi mới có thể nghĩ đến cống hiến cho đất nước”.
Sáng nay, Hội đồng Tiền lương quốc gia nhóm họp lần đầu tiên để bàn về phương án tăng lương tối thiểu vùng năm 2026. Tin tức gợi tôi nhớ lại sự kiện cách đây gần hai năm: Diễn đàn Người lao động 2023 - lần đầu tiên người công nhân được phát biểu tại Hội trường Diên Hồng – nơi vốn chỉ dành cho đại biểu Quốc hội. Họ được bày tỏ tâm tư, nguyện vọng, đề xuất, kiến nghị với Quốc hội về chính sách, pháp luật liên quan đến chính họ.
Tôi nhớ mãi buổi tối trước ngày diễn ra sự kiện, khi gặp H’Chuyên Niê – nữ công nhân Nông trường cao su Cuôr Đăng (Đắk Lắk). Khi ấy, cô 33 tuổi, chưa từng rời xa buôn làng, cũng chưa một lần nhìn thấy máy bay ngoài đời. Cô bảo, chưa bao giờ dám nghĩ có ngày mình sẽ bay hơn nghìn cây số ra tận Hà Nội.
Hai ngày trước chuyến đi, cô vẫn còn lom khom giữa lô cao su nắng gắt, tay thoăn thoắt phát cỏ, đầu loay hoay tính toán: Phải làm cho xong mảnh này để còn kịp thuê máy, thuê người hỗ trợ, chứ không lại lỗ nặng…
Cô kể rằng, tháng lương đầu tiên trong năm – và cũng là gần nhất – cô nhận được hơn 5 triệu đồng. Sau khi trừ tiền bảo hiểm, nợ quỹ từ đầu năm, tiền xăng dầu, máy móc và nhân công hỗ trợ, cô chỉ biết thở dài: “Làm cả tháng… mà lại bị âm”.
Nhưng rồi, chuyến đi đến Hội trường Diên Hồng lại thắp lên trong cô một niềm tự hào và hy vọng lớn lao. Trong bộ váy truyền thống, cô hồi hộp bước vào phòng họp lớn, nơi có Chủ tịch Quốc hội, các đại biểu, và cả trăm con người đang lắng nghe. Lần đầu tiên trong đời, H’ Chuyên Niê phát biểu trước hàng loạt ống kính.
“Với người lao động, đi làm trước hết là để có lương nuôi sống bản thân và gia đình. Nhưng lương chưa tăng thì giá cả đã tăng". Cái muối trong buôn trước đây 5.000 đồng, giờ gần gấp đôi. Chưa được cầm đồng lương đã hết. Cô mong Quốc hội tiếp tục quan tâm tăng lương tối thiểu vùng…
Đằng sau dáng vẻ của nữ công nhân nhỏ bé ấy là những giọt mồ hôi giữa đêm sương lạnh khi cạo mủ cao su, là những tháng ngày chỉ có việc 3 tháng/năm, và những buổi đi làm cỗ thuê mong kiếm thêm 200 nghìn đồng.
Đó là cuộc sống thực của một người lao động giản đơn, mà cũng là thân phận chung của hàng triệu lao động khác trên khắp đất nước.
Ở Hà Nội, trong một xóm trọ gần Khu công nghiệp Bắc Thăng Long, tôi từng gặp Phạm Anh Tây - một cựu điều dưỡng quê Hà Tĩnh, phải bỏ nghề y, bỏ quê, ra Hà Nội làm công nhân. Nhưng rồi anh cũng không sống nổi với đồng lương ít ỏi. Anh vay mượn tiền bán hàng online trong căn phòng trọ chưa đầy 10 mét vuông, cố “chốt đơn” từng chiếc áo điều hòa để lo cho vợ, cho con. Những đêm không ngủ, Tây thường ngồi bóp trán nghĩ xem tháng này có thể gửi được về quê bao nhiêu để nuôi đứa con gái lớn. Một triệu? Hay vài trăm nghìn? Hay… lại xin khất?
Những người như Tây, như H’ Chuyên Niê, như hàng triệu công nhân – đang bị bỏ lại phía sau trong cuộc chạy đua với giá cả và thời cuộc. Hôm vừa rồi, đại biểu Quốc hội Thái Thu Xương nói giữa nghị trường, rằng: Từ năm 2023 đến nay, giá điện đã tăng hơn 17% sau 4 lần điều chỉnh, trong khi lương tối thiểu vùng của công nhân chỉ được điều chỉnh một lần với mức tăng 6%. “Nhiều lao động không đủ trang trải cho nhu cầu thiết yếu hằng ngày – chưa nói đến tiết kiệm hay đầu tư cho tương lai”.
Có một thực tế: trong lúc lương tối thiểu tăng nhỏ giọt, giá điện, nước, thực phẩm, thuốc men đã vượt xa. Trong lúc năng suất lao động cả nước tăng gần 6%, thì lương thực tế của họ không tăng, hoặc chỉ tăng trên… giấy tờ đóng bảo hiểm.
Không có tích lũy. Không đủ sống. Không dám sinh thêm con. Không đủ tiền chữa bệnh. Không thể nuôi con ăn học đàng hoàng.
Ta hãy thử nhìn vào những con số trong 2 cuộc khảo sát: Tháng 11/2022, một khảo sát trên 6.200 công nhân ba miền cho thấy, 59% không có tích lũy, gần 40% đang gánh nợ, và 14% trong số đó “rất khó trả đúng hạn”. Đến năm 2025, khảo sát mới nhất trên gần 3.000 người lao động tiếp tục cho thấy: chỉ 54,9% vừa đủ chi tiêu cơ bản, 26,3% sống kham khổ, và 7,9% không đủ sống, phải làm thêm.
Vậy công nhân ăn gì, tích gì, mơ gì?
Chỉ có 55,5% đủ điều kiện ăn thịt cá trong các bữa chính. Có 12,5% phải vay tiền hằng tháng để sống. Tính trong vòng vài tháng, gần 30% công nhân từng phải đi vay. Với mức sống như vậy, không lạ khi có 72,6% công nhân chưa lập gia đình vì thu nhập, và 72,5% đã lập gia đình phải cân nhắc sinh thêm con.
Nhiều năm theo dõi mảng công nhân – công đoàn, tôi nhận thấy mọi kết quả khảo sát về đời sống người lao động ở bất cứ thời điểm nào, cũng đều nói lên một thực trạng duy nhất: lương không đủ sống.
Nhiều người trong hệ thống từng đề xuất: tiền lương phải là nguồn sống chính chứ không phải tiền thưởng Tết, tiền tăng ca... mới giúp công nhân tồn tại. Và một mức lương tối thiểu vùng phải thực sự tối thiểu để… sống tối thiểu.
H’ Chuyên Niê từng nói với tôi, giọng buồn buồn mà vẫn giữ nụ cười: “Cuối tháng được nghe hai chữ nhận lương là vui lắm rồi. Nhưng giờ nghe vậy… chỉ thấy lo”.
Tăng lương tối thiểu vùng là một yêu cầu cấp thiết. Không tăng, thì sẽ còn nhiều H’ Chuyên Niê nữa phải “âm” tiền công. Sẽ còn nhiều công nhân như Tây phải bỏ nghề, mưu sinh trong khốn khó.
Bởi lẽ, như lời H’ Chuyên Niê đã nói tại Hội trường Diên Hồng hai năm trước: “Người lao động cần lương để sống, rồi mới có thể nghĩ đến cống hiến cho đất nước”.
