BÀN VỀ CHÍNH SÁCH THUẾ THU NHẬP CÁ NHÂN LẠC HẬU CỦA VIỆT NAM - VỚI CHÍNH SÁCH NÀY BỘ TÀI CHÍNH COI TÀI NĂNG VIỆT CHỈ LÀ NGUỒN THU VÀ CHƯA PHẢI LÀ NGUỒN LỰC, MÂU THUẪN VỚI TƯ TƯỞNG CỦA LÃNH ĐẠO CẤP CAO VỀ THU HÚT NHÂN TÀI
Thiết kế chính sách thuế sai thì tài năng sẽ ra đi và chỉ quay về như khách du lịch vì quá nhớ nhà
Hãy tưởng tượng có hai cánh cửa.
Một cánh mang tên Singapore.
Một cánh mang tên Việt Nam.
Bạn là một kỹ sư AI, một trader, một founder startup, hay chỉ là một “công dân toàn cầu” mới 30 tuổi, laptop là văn phòng, bầu trời là trần nhà.
Bạn có 6 tháng làm việc ở châu Âu, 3 tháng ở Thái Lan, phần còn lại về nhà – Việt Nam. Thu nhập bạn đến từ mã nguồn, trí tuệ, ý tưởng… không đến từ một “công ty nhà nước” hay một “biên chế ổn định” nào cả.
Khi chọn nơi đặt căn cứ cuộc đời, bạn phải trả lời một câu hỏi rất đơn giản:
“Ở đâu mình được tôn trọng hơn – về thời gian, về tự do và cả… về thuế?”
⸻
Singapore: “Kiếm được bao nhiêu, giữ lại càng nhiều càng tốt – miễn là sạch”
Singapore nhìn bạn và nói:
“Nếu anh/chị là cư dân ở đây, anh/chị trả thuế lũy tiến 0–24%, nhưng ngưỡng bắt đầu chịu thuế cao, và chỉ tính thu nhập phát sinh tại Singapore.
Thu nhập từ bên ngoài, đã đóng thuế ở đó, mang về đây?
OK, giữ mà dùng, tụi tôi không cắn thêm miếng nào nữa.”
Thông điệp rất rõ:
• Chúng tôi thu thuế, nhưng:
• Thu ít,
• Thu đơn giản,
• Và không cố gắng vươn tay ra toàn thế giới để “gặm thêm một lần”.
Đối với tài năng toàn cầu, cảm giác là:
• Mình được đối xử như một đối tác:
• Bạn mang giá trị đến, thành phố này cho bạn hạ tầng, pháp lý, môi trường,
• Thu của bạn một phần hợp lý để vận hành hệ thống, không nhiều hơn cần thiết.
Thế là các “nomad”, các founder, các quỹ VC, các chuyên gia tài chính… xếp hàng đến.
Họ mở công ty, mở tài khoản, đóng thuế, thuê nhà, gửi con đi học.
Và Singapore phất lên không phải vì vắt kiệt thuế, mà vì thu hút những người tạo ra giá trị lớn nhất.
⸻
Việt Nam: “Về đây thì… cẩn thận bị kẹp ở cả hai đầu”
Còn Việt Nam thì sao?
Việt Nam là nhà. Là nơi có:
• Gia đình,
• Ngôn ngữ,
• Văn hóa,
• Thức ăn mà không chỗ nào bắt chước được.
Người trẻ Việt Nam ngày càng nhiều người trở thành công dân toàn cầu:
• Đi làm ở Nhật, Hàn, Singapore, châu Âu…
• Làm remote cho công ty Mỹ, startup Singapore, DAO ở đâu đó…
• Thu nhập của họ đã bị đánh thuế ở nước sở tại.
Rồi một ngày họ muốn về nhà nhiều hơn:
• Về gần cha mẹ,
• Về sống ở Sài Gòn, Đà Nẵng, Đà Lạt, Phú Quốc,
• Vừa làm việc toàn cầu, vừa sống ở Việt Nam.
Nhưng ngay khi họ bắt đầu nghĩ tới chuyện đặt tư cách “cư trú thuế” ở Việt Nam, một nỗi lo xuất hiện:
“Nếu mình về VN 183 ngày, mình trở thành cư trú thuế.
Thu nhập toàn cầu của mình – dù đã đóng thuế ở nước khác – về nguyên tắc vẫn nằm trong tầm với của thuế Việt Nam.
Mình sẽ phải:
• Vừa khai thuế với nước sở tại,
• Vừa khai thuế lại với Việt Nam,
• Vừa chuẩn bị một đống giấy tờ chứng minh đã nộp thuế bên kia để xin khấu trừ.
Chỉ riêng việc đó đã đủ… mệt mỏi.”
Trên giấy tờ, Việt Nam có hiệp định tránh đánh thuế 2 lần với rất nhiều nước. Trên lý thuyết, bạn sẽ không bị “ăn” thuế hai lần đầy đủ – có cơ chế khấu trừ. Nhưng:
• Thủ tục phức tạp,
• Hướng dẫn thiếu ví dụ cụ thể,
• Mỗi chi cục thuế có thể hiểu một kiểu,
• Và quan trọng nhất: cảm giác luôn ở thế bị động, không rõ ngày nào “bị gọi tên”.
Thuế suất trần 35%, ngưỡng chịu thuế thấp, lại cộng với nguy cơ phải giải trình thu nhập toàn cầu, khiến nhiều người trẻ tài năng nghĩ rất đơn giản:
“Thôi… ở Singapore, Bali, Bangkok, Lisbon, Dubai cho xong.
Về Việt Nam chơi, thăm nhà, vài tháng lại đi.
Mình không đủ thời gian để “chiến đấu” với hai đầu thuế và sự mơ hồ.”
Thế là Việt Nam mất đi một lớp tài năng:
• Họ không chống Việt Nam.
• Họ yêu Việt Nam.
• Nhưng hệ thống thuế và thủ tục đang nói với họ:
“Nếu mày giỏi và kiếm được tiền từ thế giới,
tốt nhất đừng về đây lâu quá, kẻo… phiền.”
⸻
Thuế không chỉ là tiền – nó là “ngôn ngữ” mà Nhà nước nói với tài năng
Khi một quốc gia nói:
“Nếu bạn ở đây, bạn phải khai thu nhập toàn cầu,
tôi có quyền tính lại và thu thêm nếu tôi thấy cần,
và bạn phải tự bơi trong mê cung thủ tục để chứng minh mình không nợ thêm.”
Thông điệp ẩn là:
• Chúng tôi ưu tiên kiểm soát hơn là tin tưởng.
• Chúng tôi xem bạn trước hết là một nguồn thu,
rồi mới đến một nguồn lực.
Trong khi đó, Singapore nói:
“Kiếm được tiền nhiều thì tốt.
Chúng tôi lấy một phần nhỏ – rõ ràng, minh bạch.
Thu nhập ngoài lãnh thổ? Anh cứ giữ.
Miễn là anh mang cuộc đời mình, trí tuệ mình, công ty mình đến đây.”
Thông điệp là:
• Chúng tôi xem bạn là nguồn lực để lớn lên cùng nhau.
• Thuế là giá của một hệ sinh thái tốt, chứ không phải cái bẫy để vắt thêm.
Và thế là dòng chảy tài năng đi về nơi khiến họ thấy được tôn trọng – về mặt tài chính lẫn tinh thần.
⸻
Nếu Việt Nam muốn giữ người giỏi, phải ngừng “đánh thuế nỗi sợ”
Không ai phản đối chuyện đóng thuế.
Người giỏi càng hiểu rõ: không có thuế thì không có hạ tầng, trường học, bệnh viện, trật tự.
Điều họ sợ không phải là thuế, mà là:
• Mơ hồ: Không biết chính xác mình phải đóng gì, bao nhiêu, cho loại thu nhập nào.
• Hai đầu: Đã đóng ở nước ngoài, về VN vẫn thấp thỏm “liệu có bị tính thêm không?”.
• Rủi ro “bị hiểu khác”: một cán bộ hiểu thế này, nơi khác hiểu thế kia, và bản thân họ không có thời gian để tranh luận.
Nếu Việt Nam muốn:
• Người Việt giỏi ở Mỹ, Nhật, Hàn, Singapore… quay về sống & làm việc lâu dài,
• Người ngoại quốc tài năng coi Việt Nam là một base thực sự,
thì cần một thông điệp khác:
“Nếu anh/chị kiếm tiền sạch từ tri thức của mình ở nước ngoài,
đã đóng thuế đúng ở đó,
Việt Nam tôn trọng điều đó.
Chúng tôi chỉ đánh thuế công bằng lên phần thu nhập phát sinh từ Việt Nam,
hoặc nếu có tính thu nhập toàn cầu thì luật phải rõ ràng, đơn giản, dễ áp dụng,
không để anh/chị trở thành nạn nhân của sự mơ hồ.”
Khi đó, câu chuyện sẽ đảo chiều:
• Người trẻ Việt Nam đi làm toàn cầu nhưng chọn đặt nhà, nuôi con, đầu tư dài hạn ở Việt Nam.
• Founder khởi nghiệp có thể đặt HQ ở Singapore, nhưng lab, đội R&D, back-office ở Việt Nam – một cách đường hoàng, minh bạch, không lắt léo.
⸻
Kết
Hôm nay, tài năng toàn cầu thích đến Singapore hơn là đến Việt Nam, không phải vì họ yêu Singapore hơn, mà vì:
• Singapore không trừng phạt sự thành công xuyên biên giới bằng “thuế hai đầu”,
• Còn Việt Nam đang khiến họ cảm thấy bị nghi ngờ, bị làm khó chỉ vì họ kiếm tiền từ một thế giới phẳng.
Nếu một ngày nào đó:
• Thuế thu nhập cá nhân của Việt Nam rõ ràng, hợp lý,
• Không còn cảm giác “về nước là tự trói mình vào cái lưới thuế toàn cầu mơ hồ”,
thì những chiếc laptop, những “cái đầu toàn cầu” kia sẽ quay về nhiều hơn.
Vì cuối cùng, ai cũng muốn được sống ở nơi mình gọi là “nhà” – miễn là “nhà” không đánh thuế lên khát vọng của họ.
Nếu bạn thấy bài viết này chạm vào nỗi đau của quốc gia và các tài năng. Hãy chia sẻ để các cán bộ đút chân gầm bàn ở Bộ tài chính phải nhận thức được sự vô cảm của họ đang góp phần đẩy Việt nam vào bẫy thu nhập trung bình, cản trở tư duy cải cách thể chế của người đứng đầu Đảng và Chính phủ.
Hãy chia sẻ để nâng cao nhận thức cho toàn dân
