Lúc này 1417 ở Lam Sơn Thanh Hóa Lê Lợi phất cờ khởi nghĩa
Về nguyên nhân cuộc khởi nghĩa này theo sử toàn thư tuyên truyền thì:
Vua từng bảo mọi người:
"Ta cất quân đánh giặc, không phải là có lòng ham muốn phú quý, mà chính vì muốn để ngàn năm về sau, người đời biết ta không chịu làm tôi tớ cho bọn giặc tàn ngược".
Nhưng trong Lam Sơn Thực Lục thì nó ghi lời tâm sự thật lòng của Lê Lợi về nguyên nhân của cuộc khởi nghĩa này:
cụ ấy mục đích ban đầu cũng chỉ muốn yên thân làm thổ tù ở quê
Nhưng Minh nó bức ép cụ nhiều lần quá, cụ đút lót nhiều quá khánh kiệt cả gia tài nên bất đắc dĩ mới khởi nghĩa chứ lúc đầu đâu phải vì thiên hạ
Trích nguyên văn Lam Sơn Thực Lục lời Lê Lợi
Lời các thầy nói, tuy là đúng lẽ, nhưng cũng còn có điều chưa biết. Trẫm trước gặp lúc loạn ly, nương mình ở Lam Sơn, vốn cũng mong giữ toàn được tính mệnh mà thôi! Ban đầu cũng không có lòng muốn lấy thiên hạ. Đến khi quân giặc càng ngày càng tàn ác, dân không sao sống nổi! Bao nhiêu người trí thức, đều bị chúng hãm hại. Trẫm đã chịu khánh kiệt cả gia tài để thờ phụng chúng! Vậy mà chúng vẫn đem lòng muốn hại Trẫm, không chịu buông tha! Việc khởi nghĩa, thực cũng là bất đắc dĩ mà Trẫm phải làm.
sử toàn thư viết về vua Lê Lợi như sau
Vua hiểu biết hơn hẳn mọi người, sáng suốt và cương quyết, không bị quan tước dụ dỗ, không bị uy thế khuất phục. Người Minh đã dùng trăm phương ngàn kế xảo trá, vẫn không dụ được vua.
Trước đó bọn Đặng Tất, Nguyễn Súy ở châu Hóa cùng lập con cháu nhà Trần là Trần Ngỗi, Trần Khoáng làm vua. Nhưng vua thấy họ yếu hèn, lại say đắm tửu sắc, biết là chẳng làm nên chuyện, mới ẩn náu nơi núi rừng, dụng tâm nghiền ngẫm thao lược, tìm mời những người mưu trí, chiêu tập dân chúng lưu ly, hăng hái dấy binh, mong trừ hoạn lớn.” Toàn Thư, Bản Kỷ, quyển 10, trang 1b.
Nhưng Minh thực lục nó viết khác, và nó cho thấy một phần khác về Lê Lợi
Ngày 3 tháng Giêng năm Vĩnh Lạc thứ 16 [8/2/1418]
Viên Thổ quan Tuần kiểm Lê Lợi tại huyện Nga Lạc, phủ Thanh Hóa làm phản; quan Tổng binh Giao Chỉ Phong thành hầu Lý Bân sai bọn Đô đốc Chu Quảng chinh tiễu. Trước đây Trần Quí Khoáng làm phản, Lợi sung chức Kim Ngô Tướng quân ngụy; rồi bó thân xin hàng, được ban chức Tuần kiểm, nhưng vẫn ôm lòng phản trắc. Nay tiếm xưng là Bình định vương, cho em Lê Thạch làm Tướng quốc ngụy, Đoàn Mãng làm Đô đốc; tụ tập bọn giặc là Phạm Liễu, Phạm Yến mang binh cướp phá. Quân Quảng tới chém hơn 60 thủ cấp, bắt sống bọn giặc Phạm Yến hơn 100 người, bọn Lợi bỏ trốn. Nay Bân tâu xin đem bọn Yến tru lục tại Giao Chỉ để răn đe dân chúng. Thiên tử chấp thuận.” (
Minh Thực Lục Quan hệ Trung Quốc Việt Nam, tập 2, trang 48)
Vương Thế Trinh, một danh thần nhà Minh đời Gia Tĩnh, chép sự việc tương tự trong
An Nam Truyện:
“Vào năm Vĩnh Lạc thứ 16 [1418]
Phong thành hầu Lý Bân tấu Tuần kiểm Lê Lợi làm phản. Lợi vốn là bề tôi của cố Vương Trần Quí Khoáng, thiện chiến, được thăng mấy lần đến chức Kim Ngô Tướng quân. Xin hàng, lãnh chức Tuần kiểm; nhưng vì không được cư xử tốt bởi người có đức nên làm phản, đánh phá các quận ấp, tự xưng là Bình định vương.”[1]
kết hợp với lời tâm sự của Lê Lợi trong Lam Sơn Thực Lục ta thấy
Như vậy ban đầu Lê Lợi theo Trần Quý Khoáng được làm kim ngô tướng quân sau bỏ Quý Khoáng chạy theo hàng Minh được phong chức tuần kiểm Nga Lạc.
Bị bọn quan lại Minh triều sách nhiễu bức bách nhiều lần bất đắc dĩ mới khởi nghĩa.
Nó khác xa với sử ta viết
Còn vụ thằng Đỗ Phú đây
Thư xin hàng.
“
Tôi nghe nói: “Sinh đời thái bình, ai chẳng được ở yên; gặp đời thánh minh, ai chẳng được thỏa sống”. Nay tôi sinh đời bình, gặp thời thịnh, mà lại thường phải than là mất chỗ ở yên là cớ làm sao? Trước vì tri huyện Đỗ Phú (4)
là người đồng hương, cùng tôi có hiềm khích, nó đút lót Tham chính Lương Nhữ Hốt, nói vu cho tôi khinh mạn quan trên, cậy mạnh mà chống lại mệnh trên, nếu không trị trước, tất có lo sau. Nhữ Hốt báo với quan quản binh cùng Nội quan Mã Kỳ nhân đó cho quan quân đến đánh úp bộ chúng tôi, không kể trẻ già, đều bị chém giết bắt bớ; họ hàng tôi đều tan tác, vợ con tôi đều chia lìa. Lại khai quật mồ mả tổ phụ tôi phơi bày hài cốt (sách
Lam sơn kí chép: Năm Mậu tuất (1418)
Nhắm tìm hiểu rộng thêm, hãy tham khảo
Lam Sơn Thực Lục; có đoạn chép:
“ …Tuy giặc có khéo léo, khôn ngoan nhiều cách, mà tráng chí của nhà vua , trước sau chẳng chịu chùng. Thế nhưng trong lúc thế giặc còn mạnh, chưa dễ đánh được nào. Nhà vua thường hậu lễ nhún lời, đem nhiều vàng bạc đút lót cho các tướng giặc là bọn Trương Phụ, Trần Trí, Sơn Thọ, Mã Kỳ; mong thư bớt lòng hãm hại nhà vua, để nhà vua đợi thời lừa dịp.
Đảng của giặc là Lương Nhữ Hốt bàn với bọn giặc, nói rằng :
-Chúa Lam Sơn chiêu vong, nạp bạn, đãi quân lính rất hậu, chí nó chẳng nhỏ. Nếu thuồng luồng gặp được mây mưa, thì tất không phải là vật ở trong ao đâu. Nên sớm trừ đi, để sau sinh vạ.
Năm Mậu Tuất (1418) khi ấy nhà vua khởi quân tại Lam Sơn [huyện Thọ Xuân Thanh Hóa]