FB Châu Đoàn:
Nepal - Từ một lệnh cấm cẩu thả
Chính quyền Nepal nghĩ đơn giản khi ra lệnh cấm mạng xã hội vào ngày 4/9/2025, họ đã cấm 26 nền tảng (Facebook, Instagram, WhatsApp, YouTube, X, v.v.). Họ không tính đến việc lệnh cấm ấy sẽ làm gián đoạn kinh doanh và liên lạc một cách rộng lớn. Làm ảnh hưởng đến 13,5 triệu người dùng Facebook, du lịch và cả kiều hối từ 7 triệu lao động nước ngoài. Khi nhận ra được tác hại của hành động tưởng như là "quyết đoán" này, chính quyền đã dỡ bỏ lệnh cấm vào ngày 8/9 nhưng đã quá muộn. Trước đấy dân chúng đã ghét chính quyền bởi nạn tham nhũng tràn lan, lực lượng đối lập thì "lên giường" với chính quyền để chia chác lợi ích, và thế là cuộc biểu tình nổ ra.
Điều đặc biệt của cuộc biểu tình này là do thế hệ Gen Z, tổ chức NGO Hami Nepal dẫn dắt. Đây là tổ chức thành lập năm 2015 sau động đất và được đăng ký chính thức vào năm 2020 Sudhan Gurung, 36 tuổi, nhà hoạt động từ thiện lãnh đạo.
Biểu tình bắt đầu từ ngày 4/9/2025 và 4/9/2025 và leo thang thành bạo lực. Thủ tướng KP Sharma Oli đã từ chức ngày 9/9/2025 sau khi các cuộc đụng độ khiến ít nhất 30 người thiệt mạng (chủ yếu do lực lượng an ninh) và hơn 400 người bị thương. Quân đội đã triển khai để kiểm soát tình hình, áp đặt lệnh giới nghiêm, và các nhóm Gen Z kêu gọi thành lập chính phủ lâm thời do cựu Chánh án Tòa án Tối cao lãnh đạo.
Các cuộc biểu tình lan rộng từ Kathmandu đến Pokhara, Biratnagar và các thành phố khác, với các tòa nhà chính phủ bị đốt phá và sân bay Tribhuvan bị đóng cửa tạm thời
Trước đấy đã có các vụ bê bối như rút ruột 71 triệu USD ở Sân bay Pokhara (vay từ Trung Quốc), bán tài liệu giả cho lao động nước ngoài, và "nepo babies" (con cháu chính trị gia sống xa hoa) đã khơi dậy phẫn nộ. Nepal xếp hạng cao về tham nhũng châu Á (Transparency International), thất nghiệp ở thanh niên là 20,82% (2024), buộc 741.000 người di cư vào năm ngoái.
Nepal thay đổi tới 14 chính phủ trong 17 năm kể từ 2008 khi bãi bỏ quân chủ, với quyền lực luân phiên giữa vài lãnh đạo (Oli, Dahal, Deuba). Trong cuộc bạo loạn này Gen Z đòi cải cách, chống thiên vị gia đình của quan chức và thiếu cơ hội việc làm.
Diễn biến chính:
- Ngày 8/9: Biểu tình hòa bình chống cấm mạng xã hội và tham nhũng ở Kathmandu, tổ chức bởi Hami Nepal đã leo thang khi cảnh sát dùng hơi cay, vòi rồng, đạn cao su và đạn thật, giết 19 người có cả trẻ em). Người biểu tình xông vào Quốc hội, đốt lốp xe.
- Ngày 9/9: Biểu tình lan rộng, đốt phá nhà chính trị gia, bao gồm Oli, Quốc hội, và Singha Durbar. Bộ trưởng Nội vụ từ chức; sân bay đóng cửa, 700 hành khách Ấn Độ bị kẹt. Oli từ chức lúc 2h chiều.
- Ngày 10/9: Quân đội tuần tra, bắt 27 người (phá hoại, cướp bóc); 900 tù nhân trốn thoát từ hai nhà tù. Gen Z phủ nhận phá hoại, kêu gọi dọn dẹp và đối thoại. Bình thường dần trở lại Kathmandu.
Sân bay đóng gây gián đoạn du lịch và kiều hối (25 %GDP) Biên giới Ấn Độ-Nepal bị ảnh hưởng, thị trường đóng cửa.
Ấn Độ họp an ninh, Modi kêu gọi hòa bình; HRW, Amnesty lên án lực lượng an ninh vi phạm nhân quyền, kêu gọi điều tra độc lập.
Một số chuyên gia cảnh báo Nepal có nguy cơ hỗn loạn kéo dài trừ khi hình thành chính phủ đoàn kết. Gen Z đòi bầu cử thủ tướng trực tiếp và cải cách chống tham nhũng. Một số nhóm kêu gọi khôi phục quân chủ, nhưng dân chủ vẫn là hướng đi chính.
Sự kiện này giống với Bangladesh năm 2024 khi Gen Z lật đổ Hasina. Một số thuyết âm mưu cho rằng có CIA đứng đằng sau và muốn lật đổ chính quyền thân Trung Quốc nhưng đấy chỉ là đồn đoán không có bằng chứng.
