Kinoshita Tōkichirō
Cái nồi có lắp
BANGKOK (AP) - Nga và Việt Nam đã phát triển một cơ chế “ngầm” nhằm ẩn giấu các khoản thanh toán cho hợp đồng vũ khí, qua đó né tránh các lệnh trừng phạt từ Mỹ và phương Tây. Theo các tài liệu nội bộ của phía Việt Nam mà Associated Press (AP) thu thập được, hai bên sử dụng lợi nhuận từ các liên doanh dầu khí để thanh toán hợp đồng quốc phòng, thay vì thực hiện chuyển tiền công khai qua hệ thống ngân hàng quốc tế.
Theo cơ chế này, Việt Nam mua vũ khí của Nga - bao gồm máy bay chiến đấu, xe tăng và tàu quân sự - dưới hình thức tín dụng. Sau đó, Việt Nam hoàn trả khoản tín dụng này từ phần lợi nhuận trong liên doanh dầu khí Việt - Nga hoạt động tại Siberia. Các tài liệu cho thấy, đây là phương thức giao dịch phi truyền thống trong thị trường tài chính quốc tế, được thiết kế để duy trì dòng tiền âm thầm kể cả khi các lệnh trừng phạt với Nga vì cuộc chiến ở Ukraine bị siết chặt.
Tiết lộ này diễn ra trong bối cảnh nhạy cảm, khi Washington đang nỗ lực củng cố quan hệ với Hà Nội như một đối trọng trước sự quyết đoán ngày càng tăng của Trung Quốc tại Đông Nam Á. Mỹ đồng thời tiến hành đàm phán thương mại sau khi Nhà Trắng áp mức thuế 20% lên hàng hóa từ Việt Nam, trong lúc Tổng thống Donald Trump đe dọa áp thêm lệnh trừng phạt nghiêm khắc hơn đối với Nga.
Liên minh châu Âu (EU) cũng đã bổ sung loạt biện pháp trừng phạt mới nhằm gây sức ép buộc Tổng thống Nga Vladimir Putin chấm dứt chiến sự. Song song, Trump gần đây ký sắc lệnh hành pháp tăng gấp đôi thuế với Ấn Độ lên 50% để buộc New Delhi ngừng nhập khẩu dầu và vũ khí từ Nga, điều mà ông cho là góp phần kéo dài cuộc chiến ở Ukraine.
Thông tin về thỏa thuận “đặc biệt” này rò rỉ lần đầu vào năm 2023. Tuy nhiên, thay vì hủy bỏ, một tài liệu nội bộ từ năm ngoái cho thấy Nga và Việt Nam đã chính thức triển khai cơ chế này, đồng thời đạt được các thỏa thuận đảm bảo nguồn quỹ cho các hợp đồng quân sự tương lai.
Các tài liệu do một quan chức Việt Nam cung cấp cho AP - người thuộc phe phản đối việc siết chặt quan hệ với Nga vì lo ngại ảnh hưởng đến quan hệ với Washington - tiết lộ chi tiết kế hoạch. Quan chức này yêu cầu giấu tên để tránh bị trả đũa từ chính quyền.
Bộ Ngoại giao Mỹ từ chối bình luận trực tiếp về cơ chế thanh toán nói trên, chỉ nhấn mạnh rằng “các lệnh trừng phạt của chúng tôi vẫn còn hiệu lực” và cảnh báo bất kỳ cá nhân hay tổ chức nào tham gia giao dịch với các thực thể bị trừng phạt đều có nguy cơ chịu biện pháp cưỡng chế.
Trong khi đó, Bộ Công Thương Việt Nam, Tập đoàn Dầu khí Việt Nam (PVN), Bộ Ngoại giao Việt Nam và Bộ Tài chính Nga đều không phản hồi yêu cầu bình luận từ AP.
Cơ chế vận hành
Cơ chế này xoay quanh việc sử dụng lợi nhuận của Việt Nam từ liên doanh Rusvietpetro ở Siberia để trả nợ mua vũ khí, mà không cần thông qua hệ thống thanh toán quốc tế SWIFT. Theo công văn PVN gửi Bộ Công Thương vào tháng 6/2024, kế hoạch được triển khai như sau:
Theo cơ chế này, Việt Nam mua vũ khí của Nga - bao gồm máy bay chiến đấu, xe tăng và tàu quân sự - dưới hình thức tín dụng. Sau đó, Việt Nam hoàn trả khoản tín dụng này từ phần lợi nhuận trong liên doanh dầu khí Việt - Nga hoạt động tại Siberia. Các tài liệu cho thấy, đây là phương thức giao dịch phi truyền thống trong thị trường tài chính quốc tế, được thiết kế để duy trì dòng tiền âm thầm kể cả khi các lệnh trừng phạt với Nga vì cuộc chiến ở Ukraine bị siết chặt.
Tiết lộ này diễn ra trong bối cảnh nhạy cảm, khi Washington đang nỗ lực củng cố quan hệ với Hà Nội như một đối trọng trước sự quyết đoán ngày càng tăng của Trung Quốc tại Đông Nam Á. Mỹ đồng thời tiến hành đàm phán thương mại sau khi Nhà Trắng áp mức thuế 20% lên hàng hóa từ Việt Nam, trong lúc Tổng thống Donald Trump đe dọa áp thêm lệnh trừng phạt nghiêm khắc hơn đối với Nga.
Liên minh châu Âu (EU) cũng đã bổ sung loạt biện pháp trừng phạt mới nhằm gây sức ép buộc Tổng thống Nga Vladimir Putin chấm dứt chiến sự. Song song, Trump gần đây ký sắc lệnh hành pháp tăng gấp đôi thuế với Ấn Độ lên 50% để buộc New Delhi ngừng nhập khẩu dầu và vũ khí từ Nga, điều mà ông cho là góp phần kéo dài cuộc chiến ở Ukraine.
Thông tin về thỏa thuận “đặc biệt” này rò rỉ lần đầu vào năm 2023. Tuy nhiên, thay vì hủy bỏ, một tài liệu nội bộ từ năm ngoái cho thấy Nga và Việt Nam đã chính thức triển khai cơ chế này, đồng thời đạt được các thỏa thuận đảm bảo nguồn quỹ cho các hợp đồng quân sự tương lai.
Các tài liệu do một quan chức Việt Nam cung cấp cho AP - người thuộc phe phản đối việc siết chặt quan hệ với Nga vì lo ngại ảnh hưởng đến quan hệ với Washington - tiết lộ chi tiết kế hoạch. Quan chức này yêu cầu giấu tên để tránh bị trả đũa từ chính quyền.
Bộ Ngoại giao Mỹ từ chối bình luận trực tiếp về cơ chế thanh toán nói trên, chỉ nhấn mạnh rằng “các lệnh trừng phạt của chúng tôi vẫn còn hiệu lực” và cảnh báo bất kỳ cá nhân hay tổ chức nào tham gia giao dịch với các thực thể bị trừng phạt đều có nguy cơ chịu biện pháp cưỡng chế.
Trong khi đó, Bộ Công Thương Việt Nam, Tập đoàn Dầu khí Việt Nam (PVN), Bộ Ngoại giao Việt Nam và Bộ Tài chính Nga đều không phản hồi yêu cầu bình luận từ AP.
Cơ chế vận hành
Cơ chế này xoay quanh việc sử dụng lợi nhuận của Việt Nam từ liên doanh Rusvietpetro ở Siberia để trả nợ mua vũ khí, mà không cần thông qua hệ thống thanh toán quốc tế SWIFT. Theo công văn PVN gửi Bộ Công Thương vào tháng 6/2024, kế hoạch được triển khai như sau:
- Lợi nhuận từ Rusvietpetro trước hết được gửi về Moscow để trả nợ tín dụng mua vũ khí.
- Phần lợi nhuận vượt quá số nợ này được chuyển cho tập đoàn dầu khí quốc doanh Zarubezhneft của Nga.
- Tại Việt Nam, Zarubezhneft dùng công ty liên doanh với PVN để chuyển lại số tiền tương ứng cho phía Việt Nam, tránh hoàn toàn giao dịch xuyên biên giới.
Đoạn trích từ công văn ngày 11 tháng 6 năm 2024 của Tập đoàn Dầu khí Việt Nam (PVN) gửi Bộ Công Thương, chi tiết hóa thỏa thuận nhằm tránh các lệnh trừng phạt của Mỹ khi mua sắm thiết bị quốc phòng từ Nga (Ảnh AP/Sakchai Lalit)
Trong văn bản, Tổng giám đốc PVN Lê Ngọc Sơn đề cập: “Trong bối cảnh Mỹ và phương Tây áp đặt lệnh trừng phạt, loại bỏ Nga khỏi hệ thống SWIFT, phương thức thanh toán này được coi là kín đáo và phù hợp vì tiền chỉ luân chuyển trong lãnh thổ Nga và Việt Nam, giúp Việt Nam tránh rủi ro từ lệnh cấm vận.”
Bối cảnh địa - chính trị
Các chuyên gia cho rằng cơ chế này phù hợp với truyền thống linh hoạt của Nga trong các thỏa thuận vũ khí. Ví dụ, năm 2017, Moscow đồng ý bán 11 máy bay Su-35 cho Indonesia, đổi lấy dầu cọ, cà phê và một số hàng hóa khác.
Hai nhà ngoại giao phương Tây tại Hà Nội cho biết họ từ lâu nghi ngờ Việt - Nga có một thỏa thuận ngầm về thanh toán hợp đồng quân sự lớn, nhưng chưa từng thấy bằng chứng cụ thể cho đến khi AP tiếp cận các tài liệu này.
Sự cần thiết của cơ chế thanh toán này bắt nguồn từ nguy cơ lệnh trừng phạt thứ cấp theo Đạo luật CAATSA của Mỹ, vốn cho phép Washington trừng phạt cả những nước mua bán với ngành công nghiệp quốc phòng Nga. Các chuyên gia nhận định sự mơ hồ của luật khiến nhiều nước chọn cách “quá thận trọng” để tránh rủi ro.
Vị thế chiến lược của Việt Nam
Việt Nam sở hữu một trong những lực lượng quân sự mạnh nhất Đông Nam Á, đặc biệt chú trọng tăng cường hải quân và không quân trước mối đe dọa từ Trung Quốc. Trong khi Trung Quốc là đối tác thương mại lớn nhất, các tranh chấp Biển Đông ngày càng căng thẳng. Mỹ hiện là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam và cũng là nguồn cung vũ khí quan trọng sau khi dỡ bỏ lệnh cấm vận vũ khí năm 2016.
Dù vậy, do mối quan hệ quốc phòng lâu dài với Nga, Việt Nam vẫn phụ thuộc vào Moscow về linh kiện và phụ tùng trong nhiều năm tới. Các hợp đồng mới cho thấy Hà Nội chưa có ý định cắt đứt hợp tác với Nga, ngay cả khi quan hệ với Mỹ đang được nâng cấp.
Trong chuyến thăm Hà Nội tháng 6/2024, Tổng thống Putin chứng kiến Zarubezhneft được cấp phép khai thác lô khí 11-2 trên thềm lục địa Việt Nam. Tháng 5/2025, Tổng Bí thư Tô Lâm cũng ký kết kế hoạch hợp tác quốc phòng giai đoạn 2026 - 2030 tại Moscow.
Theo các chuyên gia, Việt Nam sẽ phải khéo léo điều chỉnh chính sách trong bối cảnh trừng phạt của Mỹ và EU ngày càng siết chặt. “Hà Nội buộc phải tìm cách cân bằng, bởi sự gần gũi quá mức với Moscow sẽ không được các quốc gia châu Âu chấp nhận,” bà Lê Thu Hương, Phó giám đốc Chương trình châu Á tại International Crisis Group, nhận định.
“Việt Nam cần phải điều hướng trong môi trường ngoại giao kém thuận lợi hơn này, nơi quá gần Nga sẽ không được đón nhận nồng nhiệt ở các thủ đô châu Âu, ” bà Lê Thu Hương cho biết, đồng thời lưu ý rằng Hà Nội hiện cũng đang phải đối mặt với một chính quyền Mỹ có cách tiếp cận mang tính giao dịch hơn nhiều.
“Thật công bằng khi cho rằng họ sẽ không hào phóng như các chính quyền trước đây, ” bà nói, “ngay cả khi có sự công nhận về giá trị chiến lược của Việt Nam.”
___
Daria Litvinova ở Tallinn, Estonia đã đóng góp cho câu chuyện này.
