Don Jong Un
Lồn phải lá han
Người Việt ở Nhật phạm pháp bị bắt quả tang (Japan Travel)
Câu chuyện “người Việt phạm pháp’, hay “người Việt ăn cắp” vẫn ít khi được mổ xẻ tận nơi, tìm ra mấu chốt của vấn đề là “người Việt đang làm nhục đất nước”, là người Việt nào?
Hãy cùng tìm hiểu. Năm 2025, nhiều thị trường lao động lớn như Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan tiếp tục đưa ra danh sách hạn chế, tạm dừng tuyển chọn lao động từ nhiều địa phương của Việt Nam – chủ yếu là các tỉnh phía Bắc như Hà Tĩnh (Nghi Xuân, Cẩm Xuyên), Nghệ An (Cửa Lò, Nghi Lộc, Hưng Nguyên), Thanh Hóa (Đông Sơn, Hoằng Hóa), và Hải Dương (TP Chí Linh). Ngược thời gian về vài năm trước, việc “kiêng kỵ” của các quốc gia tuyển lao động Việt cũng hạn chế loanh quanh danh sách những vùng vừa nêu. Không cần tuyên bố chính thức, chỉ dựa vào đó cũng đủ nói lên tất cả: một bộ phận người Việt – đến miền Bắc Việt Nam – đang khiến hình ảnh quốc gia bị bôi xấu nặng nề trên trường quốc tế.
Tệ hơn, cụm từ “người Việt ăn cắp” – một cách nói vừa xót xa, vừa nhục nhã – đang dần được quốc tế gắn cho cả một dân tộc, mà nguyên nhân xuất phát chủ yếu từ một số hành vi phạm tội có tính hệ thống của người lao động đến từ những vùng miền cụ thể.
Sự thật nhức nhối cần được nhìn rõ
Không ít nhà phân tích từng dè dặt không dám nói thẳng, vì sợ chạm đến yếu tố vùng miền – điều rất nhạy cảm trong kết cấu văn hóa – chính trị của Việt Nam, đặc biệt khi nhà cầm quyền ******** luôn tuyên truyền nền giáo dục và văn hóa xã hội chủ nghĩa là vượt trội, là tuyệt đối. Thế nhưng khi các cửa khẩu lao động quốc tế ngày càng ra mặt “chọn lọc vùng”, thì vấn đề không thể phủ nhận được nữa. Phải nói rõ: nhiều vụ trộm cắp, vi phạm pháp luật tại Nhật, Hàn,… trong suốt hơn một thập kỷ qua, chủ yếu đến từ các tỉnh phía Bắc Việt Nam – những vùng mang đặc thù văn hóa giáo dục xã hội chủ nghĩa.
Từ năm 2023, các cuộc theo dõi im lặng của cảnh sát Nhật còn chỉ ra rằng các mặt hàng ăn cắp ở Nhật đều được chuyển về Hà Nội – mà không phải Sài Gòn, không phải Đà Nẵng. Những người cầm đầu các đường dây ăn cắp và chuyển hàng buôn bán đều là ở miền Bắc. Nhưng các cơ quan điều tra về tình trạng phạm tội ở Nhật, ắt cũng hiểu được tình huống khác biệt đầy tế nhị của Việt Nam sau năm 1975, nên đành đại khái gọi là “người Việt phạm pháp”.
Đã có những nhận định rằng từ năm 2022, việc Bộ Công an bỏ nơi sinh trên hộ chiếu Việt Nam được coi là một nỗ lực “hòa trộn” lý lịch vùng miền – để người lao động từ những tỉnh bị hạn chế có thể “lách qua” các vòng kiểm tra quốc tịch hoặc địa phương. Nhưng hành vi này lại vô tình đánh đồng toàn bộ công dân Việt Nam, khiến cho người dân miền Nam, miền Trung – nơi gần như hệ thống giáo dục và cách ứng xử văn hóa hoàn toàn khác từ trước 1975, vốn không bị nhắc đến trong các vụ vi phạm – trở thành nạn nhân bất đắc dĩ.
Có hay không sự khác biệt văn hóa từ vĩ tuyến 17?
Câu hỏi đặt ra là: Tại sao lại có sự khác biệt rõ rệt trong hành vi công dân giữa miền Bắc – Trung – Nam? Tại sao trong khi miền Bắc liên tiếp bị cảnh báo, thì miền Nam và miền Trung vắng bóng trong các bản tin “xấu hổ”?
Một góc nhìn đáng suy ngẫm: rõ là do văn hóa – giáo dục vùng miền khác nhau, do lịch sử chia cắt.
Miền Nam, dưới chính thể Việt Nam Cộng Hòa, từng được thừa hưởng một nền giáo dục khai phóng, thực dụng nhưng rất đề cao nhân cách, đạo đức và tư cách công dân. Nhiều người miền Bắc vào Nam sau 1975, cho đến tận bây giờ, vẫn phải ngỡ ngàng: người Sài Gòn có thể không giàu, nhưng biết xếp hàng, biết xin lỗi, biết giữ thể diện cộng đồng và biết nghĩ cho nhau.
Miền Trung, đặc biệt vùng duyên hải như Quảng Nam, Huế, Đà Nẵng – dù nghèo nhưng trọng nghĩa khí, trọng danh dự, hiếu học, và không dễ đánh mất giá trị bản thân vì một món hàng ăn cắp.
Trong khi đó, nhiều vùng quê phía Bắc – vốn gánh chịu đói nghèo kéo dài, dân số đông, cơ hội sống khắt nghiệt – lại hình thành nên một tâm lý thực dụng hóa đạo đức. “Lách luật”, “mưu sinh bằng mọi giá”, “tranh thủ trước khi bị phát hiện” – không hiếm gặp trong văn hóa hành xử nơi đây. Khi mô hình xuất khẩu lao động phát triển, hàng trăm ngàn người từ các tỉnh phía Bắc tràn ra nước ngoài – và một phần trong đó mang theo chính cái văn hóa lách luật và tư lợi ấy, khiến danh tiếng Việt Nam tụt dốc không phanh.
Trong khi đó, tại một số vùng nông thôn miền Bắc, tư duy “ăn xổi ở thì”, “được hôm nay, mặc ngày mai” vẫn tồn tại. Câu chuyện hàng trăm lao động Nghệ An, Thanh Hóa bỏ trốn khỏi các xí nghiệp Nhật Bản để làm “chui” đã trở thành nỗi nhức nhối suốt thập kỷ qua, không chỉ cho người Nhật, mà cho cả người Việt.
Khác biệt văn hóa có thật, nhưng nói đến thì giãy nảy
Nhiều học giả quốc tế đặt giả thuyết: Sự khác biệt văn hóa giữa hai miền Nam – Bắc sau 1975 chính là yếu tố. Trong khi miền Nam chịu ảnh hưởng từ nền giáo dục mở của Việt Nam Cộng hòa (với tư tưởng coi trọng pháp luật, văn minh đô thị), thì miền Bắc trải qua giai đoạn bao cấp khắc nghiệt, nơi “sự khôn lỏi để sinh tồn” đôi khi được ngầm chấp nhận.
Nhưng nói đến điều này không dễ. Một lớp người sinh sang năm 1975 đến sự tự hào ********, đã không chịu nổi, giãy nảy khi những phân tích này chỉ ra lỗ hổng văn hóa ứng xử của giáo dục xã hội chủ nghĩa miền Bắc. Không phải ngẫu nhiên mà nhiều người miền Bắc khi vào Nam (từ vĩ tuyến 17) đều ngỡ ngàng trước sự “tử tế, trọng chữ tín” của người dân nơi đây. Đó là di sản từ nền tảng giáo dục của Việt Nam Cộng Hòa trước 1975, nơi “luật pháp được tôn trọng hơn mánh khóe”.
Khi “người làm đúng” trở thành nạn nhân
Chính trong bối cảnh ấy, những người Việt làm việc tử tế – phần lớn đến từ miền Trung và miền Nam – đang trở thành nạn nhân của chính đồng bào mình.
Không chỉ có người miền Bắc đi lao động hợp tác hay du học thực tập ở Nhật Bản, Đài Loan, Hàn Quốc… người ta nhìn thấy không ít thanh niên miền Nam và miền Trung ngán ngại khi phải nhận mặt là người cùng quốc gia, nhất là khi người miền Bắc không quan tâm những vấn đề họ gây ra phiền toái cho các nước người. Họ tụ tập mặc áo cờ đỏ sao vàng, đội nón cối, ồn ào và sinh hoạt theo sở thích, không quan tâm gìn giữ nguyên tắc cộng đồng hay xã hội của nước sở tại – và trở nên dị hợm ở khắp mọi nơi.
Trong khi đó, những người Việt khác thì đi làm nghiêm túc, tuân thủ pháp luật, biết giữ thể diện quốc gia… nhưng rồi cũng bị “gán nhãn” là “dân Việt” không đáng tin. Họ nộp hồ sơ bị từ chối, vì nhà tuyển dụng quốc tế không còn phân biệt được ai từ đâu, ai tốt ai xấu. Đã có giai đoạn một số công ty tại Nhật còn đặt ra chính sách “ngừng tuyển người Việt” – thay vì chỉ ngừng người miền Bắc – bởi họ không còn đủ sức để nhận diện vùng miền, sau khi nơi sinh bị gỡ khỏi hộ chiếu.
Mới đây, nhà nước ******** Việt Nam còn đưa ra ý là những nơi nào đất đai bị thu hồi thì người dân ở nơi đó được ưu tiên được đi xuất khẩu lao động. Nhưng nếu cứ để mặc tình trạng đến danh dự quốc gia bị xâm hại mỗi ngày càng tồi tệ, thì việc lao động xuất khẩu đem tiền nhà nước sẽ chẳng dẫn đến được điều gì tốt đẹp hơn. Mọi thứ phải cần được bắt đầu từ hướng dẫn, giáo dục con người đi vào tương lai và thế giới văn minh, mà nói cụ thể ra ở những tỉnh và các thành phố phía Bắc đã đi chậm và thua miền Nam, miền Trung rất xa.
Danh dự quốc gia không thể đơn giản được cứu chữa bằng cách “xóa nơi sinh trên hộ chiếu”. Nó chỉ được khôi phục khi mỗi cá nhân, mỗi cộng đồng – đặc biệt là các địa phương đang bị nêu tên – tự biết xấu hổ, tự biết sửa mình. Bởi hình ảnh Việt Nam ở Nhật, ở Hàn, ở Đài Loan,… không còn nằm trong tay của chính phủ, mà đang nằm trong hành vi của từng người lao động ngạo nghễ đội nón cối, phất cờ đỏ, nhưng lại tham gia các đường dây ăn cắp.
Nếu không có hành động cụ thể, có lẽ người Việt nói chung sẽ phải trả lời một câu hỏi đau lòng từ chính tương lai: “Vì sao cả một dân tộc lại bị định danh bằng hành vi của một lớp người?”
