Động lực nào để chấm dứt xung đột ở Gaza sau lệnh ngừng bắn Israel - Iran?
Các nhà quan sát quốc tế cảnh báo vấn đề Gaza phức tạp hơn nhiều và động lực từ lệnh ngừng ngắn giữa Israel và Iran có thể không đủ để vượt qua thực tế chính trị cố hữu ở cả hai bên.
Người Palestine nhận hàng cứu trợ tại Gaza (Ảnh: Reuters).
Ngày 24/6, Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố Israel và Iran đã đạt được một lệnh ngừng bắn toàn diện, đánh dấu bước ngoặt quan trọng trong căng thẳng khu vực Trung Đông.
Lệnh ngừng bắn này, có hiệu lực trong vòng 12 giờ sau tuyên bố, làm dấy lên hy vọng động lực ngoại giao mới có thể lan tỏa đến Dải Gaza - nơi cuộc xung đột giữa Israel và Hamas đã kéo dài hơn 20 tháng, cướp đi sinh mạng của hơn 56.000 người Palestine và đẩy cơ sở hạ tầng của vùng đất này đến bờ vực sụp đổ.
Tuy nhiên, liệu sự hạ nhiệt bất ngờ giữa Tehran và Tel Aviv có thể trở thành bàn đạp để chấm dứt cuộc chiến tàn khốc ở Gaza, hay đây chỉ là tia hy vọng mong manh giữa những thực tế chính trị phức tạp và sâu sắc tại khu vực?
Một tia sáng giữa lằn ranh chiến tranh
Cuộc xung đột ở Gaza, bắt đầu từ cuộc tấn công bất ngờ của phong trào Hamas vào miền Nam Israel ngày 7/10/2023, đã để lại những vết thương sâu sắc không chỉ cho người dân Palestine mà còn cho toàn khu vực.
Theo các báo cáo từ Bộ Y tế Gaza, hơn 56.000 người Palestine đã thiệt mạng, trong đó hơn một nửa là phụ nữ, trẻ em và hơn 131.000 người bị thương. Israel cũng chịu tổn thất nặng với khoảng 2.000 người thiệt mạng, 91 con tin đang bị giam tại Gaza, trong đó 34 người được xác định đã tử vong.
Cuộc chiến không chỉ gây ra thảm họa nhân đạo mà còn làm rung chuyển cục diện an ninh khu vực, với các cuộc giao tranh lan rộng đến Li Băng, Syria, Yemen, làm gia tăng căng thẳng giữa Israel và Iran.
Lệnh ngừng bắn giữa Israel và Iran, được công bố ngày 24/6, là kết quả của những nỗ lực ngoại giao thầm lặng, trong đó Mỹ đóng vai trò trung gian chính.
Tổng thống Trump đã nhấn mạnh rằng thỏa thuận này sẽ chấm dứt chiến tranh giữa hai bên, dù các chi tiết cụ thể của thỏa thuận chưa được công khai. Lệnh ngừng bắn này không đề cập trực tiếp đến Gaza, nhưng đã tạo ra “bầu không khí thuận lợi” cho các cuộc đàm phán về một lệnh ngừng bắn khác giữa Israel và Hamas, theo lời người phát ngôn Bộ Ngoại giao Qatar, Majed Al-Ansari.
Tiến sĩ Khalil Shikaki, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Chính sách và Khảo sát Palestine (PSR) tại Ramallah, nhận định lệnh ngừng bắn Israel - Iran có thể tạo ra “cơ hội” cho Gaza, nhưng chỉ khi các bên trung gian tận dụng được động lực này một cách nhanh chóng.
“Sự hạ nhiệt giữa Israel và Iran làm giảm nguy cơ leo thang khu vực, nhưng Gaza là vấn đề riêng biệt với những mâu thuẫn nội tại. Nếu không có sự cam kết mạnh mẽ từ cả Hamas và Israel, cơ hội này sẽ nhanh chóng vụt mất”, ông nói trong cuộc phỏng vấn với hãng tin Al Jazeera ngày 25/6.
Động lực mới từ ngoại giao khu vực
Sự thay đổi trong động lực khu vực, đặc biệt là lệnh ngừng bắn giữa Israel và Iran, có thể kích hoạt các hoạt động ngoại giao mới nhằm phá vỡ thế bế tắc ở Gaza. Các quốc gia trung gian như Ai Cập, Qatar và Mỹ tăng cường nỗ lực để đưa Israel, Hamas trở lại bàn đàm phán.
Thủ tướng Qatar Sheikh Mohammed bin Abdulrahman bin Jassim Al-Thani mới đây tuyên bố các cuộc đàm phán tại Doha đang dần đạt được tiến triển nhất định, với trọng tâm hướng tới là một thỏa thuận toàn diện nhằm chấm dứt chiến tranh và giải phóng con tin. Qatar, cùng với Ai Cập và Mỹ, đóng vai trò quan trọng trong
việc làm trung gian cho thỏa thuận ngừng bắn trước đó vào ngày 19/1, khi Hamas đồng ý thả 33 con tin để đổi lấy việc Israel phóng thích các tù nhân Palestine.
Doanh nhân người Mỹ gốc Palestine Bishara Bahbah, một nhân vật có vai trò trung gian không chính thức giữa Hamas và Mỹ, đã chia sẻ với kênh truyền hình al-Ghad (Cairo) ngày 24/6 rằng các cuộc đàm phán đang tiến triển với “sự tập trung và cấp bách chưa từng có”. Ông tiết lộ rằng các bất đồng chính giữa Israel và Hamas giờ đây chỉ còn xoay quanh “các điểm kỹ thuật” và cách diễn đạt các điều khoản, với hai trong ba điểm bất đồng chính đã được giải quyết.
Doanh nhân Bahbah nhấn mạnh Tổng thống Donald Trump đã cam kết đích thân bảo đảm việc thực thi thỏa thuận, một bước tiến đáng kể khi Hamas từ lâu đã yêu cầu các bảo đảm quốc tế ràng buộc.
Ngoài ra, Ai Cập đề xuất kế hoạch đầy tham vọng, bao gồm một lệnh ngừng bắn kéo dài từ 5 đến 7 năm; yêu cầu Israel rút dần quân đội khỏi Dải Gaza, thả các tù nhân Palestine, với sự giám sát của một ủy ban độc lập gồm các nhà kỹ trị. Báo Guardian dẫn lời một quan chức Ai Cập cho biết, lực lượng Hamas đã bày tỏ sự đồng thuận với đề xuất này, trong khi Israel vẫn chưa đưa ra phản hồi chính thức.
Nhà phân tích chính trị Reham Odeh cho rằng sự can thiệp trực tiếp của Tổng thống Trump có thể là yếu tố thay đổi cuộc chơi.
“Lời cam kết cá nhân từ ông Trump là một tín hiệu mạnh mẽ, đặc biệt khi Hamas luôn nghi ngờ về ý định của Israel trong việc tuân thủ các thỏa thuận trước đây”, bà Odeh nói với The New Arab ngày 25/6. Tuy nhiên, bà cũng cảnh báo bất kỳ thỏa thuận nào cũng cần có sự bảo đảm từ các tổ chức quốc tế như Liên hợp quốc để tránh bị phá vỡ bởi các hành động đơn phương từ Israel.