Tại CASTID 2025, ông Hồ Quang Cua, "cha đẻ" của gạo ST25, đã kể lại hành trình gian nan đưa hạt gạo Việt Nam thành gạo ngon thế giới, có giá trị 1.000 USD/tấn.
Sáng 9/12, tại Lễ phát động Tuần lễ Khoa học Công nghệ, Đổi mới sáng tạo và Chuyển đổi số thành phố Cần Thơ năm 2025 (CASTID 2025), Anh hùng Lao động Hồ Quang Cua, "cha đẻ" của giống gạo ST25 trứ danh, đã chia sẻ câu chuyện đầy cảm hứng về hành trình nâng tầm hạt gạo Việt Nam từ cây trồng gắn liền với cuộc sống nhọc nhằn thành sản phẩm nông nghiệp giá trị toàn cầu.
Phó Chủ tịch UBND TP Cần Thơ Nguyễn Văn Khởi phát biểu khởi động tuần lễ CASTID 2025 (Ảnh: Hoàng Duật).
Ông Hồ Quang Cua nhấn mạnh, đây là hành trình gian nan nhưng đầy tự hào, minh chứng cho sức mạnh của khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo trong nông nghiệp Việt Nam.
Ông cho biết, dù trong bối cảnh nào, ngành trồng lúa vẫn mang theo nỗi nhọc nhằn của người nông dân, và đời sống của họ ít khi được cải thiện, bởi lẽ phẩm chất lúa gạo làm ra chưa đáp ứng được người trung lưu, khiến sản phẩm chủ yếu được bán cho những người có thu nhập thấp.
Khát vọng từ thuở học trò
Khát vọng tạo ra gạo ngon nhất thế giới nảy sinh trong ông từ thuở còn đi học trung học, khi ông chứng kiến sạp gạo thơm lừng, vốn đã nức tiếng ở châu Âu trên trăm nước, lại được trồng ngay ở quê nhà.
Sau khi tốt nghiệp đại học và về công tác ở quê nhà, ông Cua bắt đầu hành trình sưu tập các giống lúa thơm từ năm 1980 và đem về trồng. Từ thập kỷ 90, ông bắt đầu tìm hiểu sâu hơn về lúa thơm Thái Lan nhân dịp chuyển đi công tác sang nước bạn.
Bước ngoặt quan trọng đến vào cuối thập kỷ 90, khi phân tích phẩm chất giống lúa ST3 từ một đề tài tại Sở Khoa học và Công nghệ Sóc Trăng, ông nhận thấy giống này đã tiệm cận phẩm chất gạo Khao Dak Mali của Thái Lan, cả về chỉ số hình học, lý, hóa tính cũng như phẩm chất cơm gạo.
Ông Hồ Quang Cua, "cha đẻ" gạo ST25, kể lại hành trình gian nan làm ra giống gạo ngon nhất thế giới tại CASTID 2025 (Ảnh: Hoàng Duật).
20 năm vượt ải để đến đích
Dựa trên cơ sở khoa học đó, từ những năm 2000, Anh hùng Lao động tuổi ngoài 70 đã quyết tâm bắt đầu cuộc hành trình chọn tạo giống để đạt được mục tiêu như Thái Lan, bằng cách thành lập một hội nhóm, tạo điều kiện cho các thành viên được đi học nâng cao, tìm đất lập trại, xây dựng cơ sở và tìm nguồn tài trợ. Cuộc hành trình vượt ải này kéo dài ròng rã 20 năm thì mới đến đích.
Thời điểm giống ST3 thành công (năm 2001) và được nông dân đón nhận, ông Cua phải đối mặt với sự hoài nghi và những lời khuyên mang tính rào cản từ giới khoa học tinh hoa trong nước và quốc tế.
Những chuyên gia hàng đầu, từ giáo sư chuyên ngành giống đến chuyên viên cao cấp của tổ chức quốc tế, đều lên tiếng đại ý: “Hãy khiêm tốn, chớ trèo cao, đừng hòng có lúa ngàn đô/tấn”.
Mặc dù vậy, ông vẫn giữ bình tĩnh và chưa bao giờ tự ti, bởi ông đã có ST3.
Chiến lược quan trọng nhất sau đó là tổ chức lai lúa thơm ở ĐBSCL với Lúa Tám Tiến Vua ở miền Bắc.
Quá trình lai tạo và chọn thuần theo ông Hồ Quang Cua là rất công phu, kéo dài 2 năm lai và cần 5,5 năm, tương đương 11 vụ, để chọn thuần, trước khi gửi đi khảo nghiệm quốc gia và hoàn thành vào năm 2018.
Chính nhờ quá trình lai tạo phức tạp và bền bỉ này, gạo ST25 có tính mới hoàn toàn và có tính khác biệt về phẩm chất với tất cả các loại gạo khác.
ST25: Nâng tầm vị thế gạo Việt
Thành công cuối cùng của ST25 đã mang lại những hiệu quả và tác động kinh tế, xã hội hết sức ý nghĩa.
Cùng với nhóm gạo mềm cơm đang làm chủ thị trường thế giới, 8 năm góp mặt trên hội nghị và hội thi gạo ngon nhất thế giới đã nâng tầm vị trí của hạt gạo Việt Nam. ST25 đã vượt Thái Lan chiếm ngôi đầu bảng vào năm 2019 và tiếp tục được công nhận, đến năm 2025 được giải nhất lần thứ 3.
Anh hùng lao động Hồ Quang Cua nhận kỷ niệm chương từ Phó Chủ tịch UBND TP Cần Thơ Nguyễn Văn Khởi (bên trái) và Giám đốc Sở Khoa học Công nghệ TP Cần Thơ Ngô Anh Tín (bên phải) tại CASTID 2025 (Ảnh: Hoàng Duật).
Ông Cua nhận định, về mặt kinh tế, gạo ST25 đạt giá 1.000 USD/tấn, hiện là mức cao nhất thế giới. Giá lúa đầu mùa gần thu hiện trên 9.000 đồng/kg, gấp rưỡi nhóm gạo mềm thông dụng, giúp hàng trăm hộ nông dân có lãi từ 35 đến 50 triệu đồng/ha, tạo động lực lớn cho nông dân vùng lúa - tôm. Thương hiệu gạo Việt Nam hiện đang được biết đến nhiều nhất trên thế giới, và thành công này được quốc tế công nhận.
Tuy nhiên, trong bài phát biểu của mình, ông Cua cũng không quên chỉ ra một thiếu sót lớn đang cản trở việc tối đa hóa lợi ích quốc gia: Đó là Việt Nam vẫn chưa có một thương hiệu gạo quốc gia được chứng nhận và cấp phát cho các doanh nghiệp khai thác kinh doanh theo một quy chuẩn chất lượng.
Ông nhấn mạnh bài học từ Thái Lan, quốc gia đã thu về nhiều tỷ đô la một năm trong hai mươi năm qua nhờ xây dựng và quản lý nhãn hiệu chứng nhận gạo thơm của họ.
Trước khi kết thúc bài phát biểu của mình, Anh hùng Lao động Hồ Quang Cua tha thiết mong điều này sớm được thực hiện, bởi lẽ nó sẽ là niềm vui chung của nông dân và doanh nghiệp, và là chìa khóa để nông dân Việt Nam khá lên.
CASTID 2025 - Tuần lễ Khoa học Công nghệ, Đổi mới sáng tạo và Chuyển đổi số TP Cần Thơ năm 2025 do Bộ Khoa học và Công nghệ chỉ đạo tổ chức, là sự kiện mang tính chiến lượt cao, vượt ra khỏi khuôn khổ của một sự kiện thường niên. Đây cũng là hành động cụ thể hóa Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị, đưa Khoa học công nghệ và Đổi mới sáng tạo trở thành động lực phát triển chủ yếu của Cần Thơ và cả vùng.
Đối với nông nghiệp, sự kiện này được định hướng thay đổi mô hình kinh tế và nâng tầm vị thế của ngành nông nghiệp toàn khu vực ĐBSCL.
Tuần lễ chính của sự kiện CASTID 2025 sẽ diễn ra từ ngày 16 đến 20/12, bao gồm chuỗi 20 hoạt động quan trọng, tập trung tạo ra một nền tảng toàn diện cho Khoa học công nghệ, Đổi mới sáng tạo và Chuyển đổi số.
Điểm nhấn của toàn sự kiện là triển lãm công nghệ với hơn 50 gian hàng và trình diễn trên 500 sản phẩm, công nghệ đột phá với sự góp mặt của nhiều đối tác quốc tế, tăng cường cơ hội kết nối đầu tư và chuyển giao công nghệ.
