Trong Phật giáo, có hai loại nghiệp chi phối đời sống con người:
- Biệt nghiệp (kamma-vipāka paccaya) – mỗi người tự tạo ra, tự gặt lấy.
Ví dụ: có người chăm học thì sau này dễ thông minh; có người hay bố thí thì sau này sinh ra có tiền của, sắc vóc. Vì vậy mà cùng thế hệ genz, có đứa cao ráo, trắng trẻo, có đứa còn non yếu, đó là do nghiệp riêng.
- Cộng nghiệp (sādhāraṇa kamma) – nhiều người trong quá khứ đã làm những hành động tương tự nhau nên phải nhận quả chung.
Ví dụ: cả một vùng đất bị thiên tai, chiến tranh, dịch bệnh, thì đó là cộng nghiệp. Nhưng trong cộng nghiệp ấy vẫn có sai khác do biệt nghiệp – cho nên có người chết trận, có người bị thương, cũng có người may mắn thoát nạn. Như ở VN dù giàu nghèo, sang hèn mà đã học đại học thì auto phải đụng trúng Mác Lê, không thể nào né mấy môn này được.
Trong
Kinh Tiểu Nghiệp Phân Biệt (Cūḷakammavibhaṅga Sutta, Trung Bộ 135), Đức Phật dạy:
- Ai hay bố thí, cung kính thì sinh ra sẽ giàu có, dung nhan đẹp.
- Ai keo kiệt, hay sân hận thì sinh ra nghèo, xấu, đoản thọ.
Vậy nên, genz ngày nay có đứa sinh ra hưởng phước lớn, đẹp, giàu, nhanh nổi tiếng – là do
quả của nghiệp lành đã gieo trong quá khứ.
Và không phải genz nào cũng giàu đẹp, nhanh nổi tiếng mà cũng có rất nhiều đứa xấu đau xấu đớn, nghèo khổ hikikomori chui rúc, nằm thẳng, sục khan điển hình là @Olineasdf chẳng hạn ....
Còn chuyện cả một thế hệ trước (6x, 7x, 8x, 9x) sinh ra vào chiến tranh, thiếu thốn, đó là
cộng nghiệp của nhiều đời tích lũy.
Đức Phật từng giảng trong
Kinh Aggañña (Trường Bộ 27) rằng có những thời kỳ con người phước báu suy giảm, tuổi thọ ngắn, đời sống khổ cực; và có lúc phước báu tăng trưởng, con người sung sướng hơn, sống lâu hơn. Đó chính là sự biến đổi chung theo cộng nghiệp của chúng sinh.
Ví dụ gần nhất là phim Mưa Đỏ, trận thành cổ Quảng Trị 1972: hàng vạn thanh niên miền Bắc phải vào trận, hy sinh, làm cối xây thịt. Mỗi người có biệt nghiệp – sinh ra trong gia đình nghèo, giàu, tri thức, nông dân, học cao, ít học, hay có lòng yêu nước, hay bị động viên.....
Nhưng cái cộng nghiệp tương đồng là đều sinh ra đúng thời, đúng miền, đúng hoàn cảnh nên phải xông pha vào chiến trường, đánh đúng vào trận đó. Có người chết, có người bị thương, cũng có người thoát – đó là phần
biệt nghiệp khác nhau.
Nhưng cũng có người sinh ra ở thời đó, miền đó, lứa tuổi đó nhưng do một phước duyên gì đó lại thoát được, trốn lính được. Thành ra lại sống và sau này leo lên 1 vị trí cao. Thì đó là phước lành của họ vì không phải ai muốn trốn cũng trốn được.
Vậy nên, nhìn genz hôm nay sung sướng, giàu, đẹp, thì nên hiểu rằng:
- Một phần là
biệt nghiệp lành từ đời trước của riêng họ.
- Một phần là
cộng nghiệp tốt của cả thời kỳ – vì cha mẹ, xã hội, đất nước ngày nay yên bình, kinh tế mở, phước báu chung dồi dào.
Còn thế hệ trước khổ hơn vì
cộng nghiệp vào thời chiến tranh, nghèo đói.
Nhưng không phải ai sinh vào thời chiến cũng khổ, sinh vào thời bình cũng sướng. Không phải ai sinh ở Tư bản cũng sướng và đẻ ra ở xã nghĩa cũng khổ.
Cho nên, Phật giáo không nói genz sướng là do “cha mẹ cúng dường nhiều” mà chính là
tự nghiệp của họ + cộng nghiệp thời đại. Cúng dường chỉ là một phần phước, nhưng gốc rễ vẫn là nghiệp nhiều đời.