Dưới đây là
những loại thuế và khoản thu bắt buộc “vô lý” hoặc bất thường nhất mà Liên Xô áp dụng trong giai đoạn cuối (đặc biệt là từ giữa thập niên 1980 đến trước 1991). Đây là những sắc thuế gây bức xúc lớn, chưa từng có trong thời kỳ Stalin–Brezhnev trước đó, và là một phần nguyên nhân làm xã hội phẫn nộ, kinh tế méo mó.
🇷🇺
Tên phổ biến: thuế đối với người “ăn bám xã hội”
Thời gian: siết mạnh cuối 1980s
Vô lý ở chỗ: Nhà nước Liên Xô tuyên bố “không tồn tại thất nghiệp”, nhưng lại
đánh thuế những người không có việc, đặc biệt ở các thành phố lớn.
- Ai không có hợp đồng lao động chính thức sẽ bị phạt hoặc phải nộp thuế nghề nghiệp rất cao.
- Nghệ sĩ tự do, sửa chữa thủ công, dạy nhạc tại nhà, thợ sửa xe “chui”… đều bị liệt vào diện “lao động bất hợp pháp”, và bị tính thuế như tội phạm kinh tế.
→ Đây là một trong những “thuế” nghịch lý nhất:
cấm thất nghiệp nhưng lại đánh thuế thất nghiệp.
🚬
Thời gian: 1985–1987 (thời Gorbachev cấm rượu)
Vấn đề: Thành công yếu, buôn lậu bùng phát, kinh tế chợ đen tăng mạnh.
- Rượu vodka hợp pháp bị đánh thuế và tăng giá gấp 5–7 lần.
- Thuốc lá tăng giá đột biến theo các sắc thuế “phòng chống tiêu thụ”.
- Hệ quả: người dân quay sang nấu rượu lậu (samogon), thị trường chợ đen bùng nổ, ngân sách mất hàng tỷ rúp mỗi năm.
→ Thuế an sinh nhưng gây tác dụng ngược, khiến nền kinh tế càng tệ hơn.
🪪
Năm 1987–1991, Liên Xô lần đầu cho phép “hợp tác xã” và kinh doanh cá thể nhưng áp mức thuế:
- Đối với hợp tác xã: thuế lợi nhuận 65%
- Đối với cá nhân cung cấp dịch vụ: thuế 40–45%
- Cộng thêm: thuế doanh thu, thuế lao động, thuế đặc biệt theo địa phương.
Trên thực tế, tổng thuế suất có thể lên đến
90–95% lợi nhuận, khiến kinh doanh hợp pháp
không sống nổi.
→ Đây là loại thuế hoàn toàn mới, nhưng
vô lý ở mức bóp chết kinh doanh ngay khi nó mới xuất hiện.
💍
Trong thập niên 1980, Liên Xô áp đặt thuế mới cho
nhà hoặc căn hộ rộng quá chuẩn, bất kể chất lượng thực tế:
- Thuế áp cho nhà > 60–80m² tùy vùng.
- Mục đích: “chống bất bình đẳng”.
- Nhưng thực tế: rất nhiều căn hộ ở Khrushchyovka hoặc Brezhnevka dù chất lượng tệ vẫn bị đánh thuế chỉ vì “rộng hơn chuẩn”.
→ Không xét giá trị thực, chỉ xét diện tích → khiến nhiều hộ trung lưu nghèo cũng bị đánh thuế “xa xỉ”.
🪵
Trong giai đoạn khủng hoảng cuối 1980s, nhiều vùng áp quy định thuế và phí mới:
- Thuế/giấy phép đốn củi đem về đốt.
- Thuế săn bắt thú nhỏ.
- Thuế hái berries, nấm tại rừng quốc gia.
- Thuế nuôi ong.
Dù nghe nhỏ, nhưng tại thời điểm đó đây là
khoản đánh vào sinh kế cơ bản, chưa từng có trước đó.
🏢
Khi hợp tác xã xuất hiện (1987–1991), chính quyền địa phương tự tạo ra hàng chục loại phí:
- Phí chiếm dụng mặt bằng
- Phí hành chính
- Phí “bảo vệ an ninh”
- Phí “quản lý nhà nước”
- Phí kiểm tra chất lượng (bắt buộc nhưng không có dịch vụ)
Tổng cộng nhiều nơi lên đến
30–40 khoản phí, các nhà nghiên cứu gọi đây là
“một hệ thống thuế hỗn loạn chưa từng tồn tại trước đó”.
🍞
Trong nỗ lực cứu ngân sách cuối thập niên 1980:
- Kolkhoz và Sovkhoz bị nâng mức nộp bắt buộc sản lượng.
- Thuế hộ phụ canh (nuôi heo, nuôi gà, trồng rau trong vườn riêng) tăng lên bất hợp lý:
→ Nhà nào có 2 con lợn trở lên phải nộp thuế phụ phẩm, thuế thức ăn, thuế bán hàng.
Điều này làm người dân
không còn động lực sản xuất, thực phẩm càng thiếu.
⚡
Lần đầu tiên trong lịch sử Liên Xô (1988–1990):
- Điện tăng giá theo bậc thang → nếu vượt định mức sẽ bị tính “thuế tiêu thụ”.
- Nước nóng và sưởi ấm tăng 2–3 lần.
- Mục đích: giảm tiêu thụ và tăng ngân sách.
→ Đây là sự thay đổi sốc vì từ trước đó, năng lượng ở Liên Xô
gần như miễn phí.