THỰC TẬP SINH KỸ NĂNG – CHẾ ĐỘ NÔ LỆ HIỆN ĐẠI, HỦY HOẠI CẢ NGƯỜI LAO ĐỘNG LẪN KINH TẾ XÃ HỘI NHẬT BẢN
Từ vụ việc một thực tập sinh Việt Nam 24 tuổi vừa bị bắt vì tội đột nhập vào nhà cướp của và cố ý g.i.e.t hai mẹ con người Nhật không quen biết với mình chỉ để cướp chưa đầy 2 triệu VND, tôi muốn viết bài này để phân tích cội nguồn nguyên nhân của tình trạng người Việt Nam nói chung (đặc biệt các bạn lao động là thực tập sinh kĩ năng, du học sinh trường tiếng) đang phạm tội nhiều ở Nhật Bản.
Hi vọng bài viết này đóng góp thêm góc nhìn cho cả người Việt và Nhật để tìm cách giải quyết.
THỰC TẬP SINH KỸ NĂNG” – NÔ LỆ THỜI HIỆN ĐẠI
Chế độ này được Nhật Bản khởi xướng từ năm 1993, với danh nghĩa “truyền đạt kỹ năng cho lao động của các nước đang phát triển”. Nhưng sau hơn 30 năm, nó đã biến tướng thành một hệ thống lao động rẻ mạt như chế độ nô lệ trá hình:
• Lao động trẻ từ Việt Nam, Myanmar, Philippines… được đưa sang để làm các công việc nặng nhọc, đơn điệu: nhặt rau, rửa bát, dọn rác, chăm người già…
• Họ không được phép chuyển nơi làm việc, không được thương lượng lương, sống trong ký túc xá chật hẹp, chịu kỳ thị mà không có ai bảo vệ.
• Họ được “bán” bởi các công ty môi giới (phái cử), và “mua” bởi các doanh nghiệp Nhật với mục tiêu chính: giảm chi phí nhân công. Không phục vụ mục tiêu đào tạo lao động và hỗ trợ các nước đang phát triển nâng cao kĩ năng như cái tên nó đặt ra từ 1993.
Chế độ này từng được báo Nikkei Nhật gọi là “ Chế độ nô lệ” và kiến nghị sớm bãi bỏ từ năm 2023. Bản chất chế độ này khá giống việc buôn bán nô lệ thế kỷ 18, khi người châu Phi bị đưa sang Mỹ để lao động không công cho các chủ đồn điền. Còn hiện nay người nghèo - người không có kĩ năng và tay nghề - của các nước đang phát triển phải tự vay tiền để được “bán mình” sang lao động giá rẻ.
KHÔNG CHỈ PHÁ NGƯỜI – MÀ CÒN PHÁ LUÔN NỀN KINH TẾ NHẬT
Nhật Bản sau bong bóng kinh tế vỡ năm 1989 đã trải qua hơn 30 năm giảm phát. Trong suốt thời kỳ này:
• Doanh nghiệp ngại tăng giá, sợ mất khách. Giảm giá để tăng lợi nhuận / hoặc giảm giá là cách họ tự hào về cách quản trị của các doanh nghiệp sản xuất (monodukuri)
• Khi thiếu lao động, họ không lựa chọn phương án tăng lương, mà tìm cách tuyển người nước ngoài giá rẻ để duy trì giá thành sản xuất và dịch vụ.
Kết quả:
• Các doanh nghiệp nhỏ (reisai kigyo) – chiếm 99.7% số doanh nghiệp ở Nhật – không thế để tăng giá, nên phụ thuộc vào lao động nước ngoài giá thấp để tồn tại.
• Các doanh nghiệp lớn, ngược lại, có đủ nguồn lực để thuê người nước ngoài chất lượng cao, nhưng họ không chấp nhận việc tăng giá của các doanh nghiệp nhỏ nơi họ đang mua vào sản phẩm/ dịch vụ/ đặt hàng sản xuất. Họ có thế lực lớn trong cán cân đàm phán, nếu doanh nghiệp nhỏ muốn tăng giá thì phải quán triệt từ Keidanren ( Liên đoàn kinh tế Nhật Bản), quán triệt từ chính phủ thúc đẩy mới thực hiện được.
Và trong khi Nhật giữ được giá 100 yên cho tô mì, cửa hàng bán đồ 100 yên, hàng hoá cả ba chục năm không tăng mấy, lương lao động (gồm cả người Nhật) gần ba chục năm chỉ tăng vài %, thì cái giá phải trả là một xã hội trì trệ, nhân lực lao động chất lượng tệ hơn cả thấp và một xã hội nhiều tệ nạn, tỉ lệ tội phạm nước ngoài gia tăng do quá đói quá khổ.
TRÁCH NHIỆM THUỘC VỀ AI ( NGUYÊN NHÂN SÂU XA)
1. Các công ty phái cử kém chất lượng: Thu hàng trăm triệu đồng mỗi lao động, nhưng không đào tạo kỹ năng sống, không thực sự bảo vệ người lao động khi gặp vấn đề ở nước ngoài.
2. Chính sách sai lầm của chính phủ Nhật Bản: Duy trì một hệ thống lạc hậu, không cải cách thị trường lao động, đánh đổi lao động giá rẻ lấy lợi ích trước mắt cho doanh nghiệp thiếu người mà không nghĩ tới một chiến lược thu hút nhân tài tối ưu hơn cho vị thế của Nhật Bản trên thế giới.
3. Doanh nghiệp Nhật tiếp nhận lao động thực tập sinh kỹ năng : Xem “giá rẻ” là đạo đức kinh doanh, trong khi gián tiếp bóc lột người nghèo để duy trì vận hành. (mặc dù hiểu họ có nhiều lí do bất khả kháng như đã nói ở trên trong cơ cấu kinh tế Nhật)
GỢI Ý HƯỚNG ĐI CHO CHÍNH PHỦ/ DOANH NGHIỆP NHẬT
Đã đến lúc Nhật Bản cần dũng cảm thay đổi. Không chỉ vì người lao động nước ngoài, mà vì chính tương lai của NƯỚC mình.
1. Bãi bỏ chế độ thực tập sinh kỹ năng:
Hệ thống này đã mục ruỗng, biến chất. Hãy thay thế bằng visa lao động minh bạch, nhân sự có tuyển chọn hơn.
2. Tăng giá dịch vụ/ hàng hoá – chấp nhận lạm phát để tái sinh
• “Giữ giá thấp” không phải là đạo đức kinh doanh. Có cung mới có cầu. Chừng nào doanh nghiệp Nhật còn muốn nhân sự giá rẻ bất chấp thì chừng đó cầu từ các nước như Việt Nam và các công ty Phái cử xấu còn hoạt động được.
• Phát triển là dám trả đúng giá, để đầu tư vào con người, công nghệ, năng suất.
3. Thiết kế visa cao cấp để thu hút người giỏi
• Tạo cơ chế visa cho kỹ sư, chuyên gia, nhà sáng tạo, với lương cạnh tranh và môi trường sống quốc tế cho cả con cái họ để họ chọn Nhật định cư chứ không chọn nước khác ngon hơn, tốt hơn. Muốn phát triển đất nước thì phải đưa những hạt giống giỏi từ khắp thế giới về định cư tại nước mình. Không rước mầm mống tội phạm về nước mình thêm nữa.
• Nhật cần cạnh tranh bằng chất lượng, không phải bằng ép giá nhân lực nước ngoài.
4. Học tập mô hình Mỹ – châu Âu
• Mỹ có hệ visa rõ ràng (H-1B, EB…), đãi ngộ công bằng, xây dựng các trường đại học và chương trình quốc tế để giữ người tài.
• Nhật cần mở rộng hệ sinh thái giáo dục bằng tiếng Anh, trường học quốc tế, khóa học đa văn hóa.
5. Sử dụng người nước ngoài cho ngành mũi nhọn – không phải cho “giá rẻ”
• Tỷ lệ người nước ngoài tại Nhật Bản chỉ khoảng 2.4% dân số (2023).
Trong khi: Đức: 18%, Anh: 14%, Pháp: 13%, Canada: 23%, Mỹ: 15%
Các nước phát triển không sợ người nước ngoài, họ chọn đúng người, đưa vào đúng ngành, và khai thác giá trị chất xám – chứ không là sức lao động rẻ mạt.
LỜI CUỐI
Tiếp nhận người nước ngoài là xu hướng không thể đảo ngược. Nhưng nếu chỉ dùng họ như giải pháp giá rẻ, thì Nhật Bản sẽ mãi mãi mắc kẹt trong vòng xoáy tụt hậu, trì trệ và bất công.
Từ vụ việc một thực tập sinh Việt Nam 24 tuổi vừa bị bắt vì tội đột nhập vào nhà cướp của và cố ý g.i.e.t hai mẹ con người Nhật không quen biết với mình chỉ để cướp chưa đầy 2 triệu VND, tôi muốn viết bài này để phân tích cội nguồn nguyên nhân của tình trạng người Việt Nam nói chung (đặc biệt các bạn lao động là thực tập sinh kĩ năng, du học sinh trường tiếng) đang phạm tội nhiều ở Nhật Bản.
Hi vọng bài viết này đóng góp thêm góc nhìn cho cả người Việt và Nhật để tìm cách giải quyết.
THỰC TẬP SINH KỸ NĂNG” – NÔ LỆ THỜI HIỆN ĐẠI
Chế độ này được Nhật Bản khởi xướng từ năm 1993, với danh nghĩa “truyền đạt kỹ năng cho lao động của các nước đang phát triển”. Nhưng sau hơn 30 năm, nó đã biến tướng thành một hệ thống lao động rẻ mạt như chế độ nô lệ trá hình:
• Lao động trẻ từ Việt Nam, Myanmar, Philippines… được đưa sang để làm các công việc nặng nhọc, đơn điệu: nhặt rau, rửa bát, dọn rác, chăm người già…
• Họ không được phép chuyển nơi làm việc, không được thương lượng lương, sống trong ký túc xá chật hẹp, chịu kỳ thị mà không có ai bảo vệ.
• Họ được “bán” bởi các công ty môi giới (phái cử), và “mua” bởi các doanh nghiệp Nhật với mục tiêu chính: giảm chi phí nhân công. Không phục vụ mục tiêu đào tạo lao động và hỗ trợ các nước đang phát triển nâng cao kĩ năng như cái tên nó đặt ra từ 1993.
Chế độ này từng được báo Nikkei Nhật gọi là “ Chế độ nô lệ” và kiến nghị sớm bãi bỏ từ năm 2023. Bản chất chế độ này khá giống việc buôn bán nô lệ thế kỷ 18, khi người châu Phi bị đưa sang Mỹ để lao động không công cho các chủ đồn điền. Còn hiện nay người nghèo - người không có kĩ năng và tay nghề - của các nước đang phát triển phải tự vay tiền để được “bán mình” sang lao động giá rẻ.
KHÔNG CHỈ PHÁ NGƯỜI – MÀ CÒN PHÁ LUÔN NỀN KINH TẾ NHẬT
Nhật Bản sau bong bóng kinh tế vỡ năm 1989 đã trải qua hơn 30 năm giảm phát. Trong suốt thời kỳ này:
• Doanh nghiệp ngại tăng giá, sợ mất khách. Giảm giá để tăng lợi nhuận / hoặc giảm giá là cách họ tự hào về cách quản trị của các doanh nghiệp sản xuất (monodukuri)
• Khi thiếu lao động, họ không lựa chọn phương án tăng lương, mà tìm cách tuyển người nước ngoài giá rẻ để duy trì giá thành sản xuất và dịch vụ.
Kết quả:
• Các doanh nghiệp nhỏ (reisai kigyo) – chiếm 99.7% số doanh nghiệp ở Nhật – không thế để tăng giá, nên phụ thuộc vào lao động nước ngoài giá thấp để tồn tại.
• Các doanh nghiệp lớn, ngược lại, có đủ nguồn lực để thuê người nước ngoài chất lượng cao, nhưng họ không chấp nhận việc tăng giá của các doanh nghiệp nhỏ nơi họ đang mua vào sản phẩm/ dịch vụ/ đặt hàng sản xuất. Họ có thế lực lớn trong cán cân đàm phán, nếu doanh nghiệp nhỏ muốn tăng giá thì phải quán triệt từ Keidanren ( Liên đoàn kinh tế Nhật Bản), quán triệt từ chính phủ thúc đẩy mới thực hiện được.
Và trong khi Nhật giữ được giá 100 yên cho tô mì, cửa hàng bán đồ 100 yên, hàng hoá cả ba chục năm không tăng mấy, lương lao động (gồm cả người Nhật) gần ba chục năm chỉ tăng vài %, thì cái giá phải trả là một xã hội trì trệ, nhân lực lao động chất lượng tệ hơn cả thấp và một xã hội nhiều tệ nạn, tỉ lệ tội phạm nước ngoài gia tăng do quá đói quá khổ.
TRÁCH NHIỆM THUỘC VỀ AI ( NGUYÊN NHÂN SÂU XA)
1. Các công ty phái cử kém chất lượng: Thu hàng trăm triệu đồng mỗi lao động, nhưng không đào tạo kỹ năng sống, không thực sự bảo vệ người lao động khi gặp vấn đề ở nước ngoài.
2. Chính sách sai lầm của chính phủ Nhật Bản: Duy trì một hệ thống lạc hậu, không cải cách thị trường lao động, đánh đổi lao động giá rẻ lấy lợi ích trước mắt cho doanh nghiệp thiếu người mà không nghĩ tới một chiến lược thu hút nhân tài tối ưu hơn cho vị thế của Nhật Bản trên thế giới.
3. Doanh nghiệp Nhật tiếp nhận lao động thực tập sinh kỹ năng : Xem “giá rẻ” là đạo đức kinh doanh, trong khi gián tiếp bóc lột người nghèo để duy trì vận hành. (mặc dù hiểu họ có nhiều lí do bất khả kháng như đã nói ở trên trong cơ cấu kinh tế Nhật)
GỢI Ý HƯỚNG ĐI CHO CHÍNH PHỦ/ DOANH NGHIỆP NHẬT
Đã đến lúc Nhật Bản cần dũng cảm thay đổi. Không chỉ vì người lao động nước ngoài, mà vì chính tương lai của NƯỚC mình.
1. Bãi bỏ chế độ thực tập sinh kỹ năng:
Hệ thống này đã mục ruỗng, biến chất. Hãy thay thế bằng visa lao động minh bạch, nhân sự có tuyển chọn hơn.
2. Tăng giá dịch vụ/ hàng hoá – chấp nhận lạm phát để tái sinh
• “Giữ giá thấp” không phải là đạo đức kinh doanh. Có cung mới có cầu. Chừng nào doanh nghiệp Nhật còn muốn nhân sự giá rẻ bất chấp thì chừng đó cầu từ các nước như Việt Nam và các công ty Phái cử xấu còn hoạt động được.
• Phát triển là dám trả đúng giá, để đầu tư vào con người, công nghệ, năng suất.
3. Thiết kế visa cao cấp để thu hút người giỏi
• Tạo cơ chế visa cho kỹ sư, chuyên gia, nhà sáng tạo, với lương cạnh tranh và môi trường sống quốc tế cho cả con cái họ để họ chọn Nhật định cư chứ không chọn nước khác ngon hơn, tốt hơn. Muốn phát triển đất nước thì phải đưa những hạt giống giỏi từ khắp thế giới về định cư tại nước mình. Không rước mầm mống tội phạm về nước mình thêm nữa.
• Nhật cần cạnh tranh bằng chất lượng, không phải bằng ép giá nhân lực nước ngoài.
4. Học tập mô hình Mỹ – châu Âu
• Mỹ có hệ visa rõ ràng (H-1B, EB…), đãi ngộ công bằng, xây dựng các trường đại học và chương trình quốc tế để giữ người tài.
• Nhật cần mở rộng hệ sinh thái giáo dục bằng tiếng Anh, trường học quốc tế, khóa học đa văn hóa.
5. Sử dụng người nước ngoài cho ngành mũi nhọn – không phải cho “giá rẻ”
• Tỷ lệ người nước ngoài tại Nhật Bản chỉ khoảng 2.4% dân số (2023).
Trong khi: Đức: 18%, Anh: 14%, Pháp: 13%, Canada: 23%, Mỹ: 15%
Các nước phát triển không sợ người nước ngoài, họ chọn đúng người, đưa vào đúng ngành, và khai thác giá trị chất xám – chứ không là sức lao động rẻ mạt.
LỜI CUỐI
Tiếp nhận người nước ngoài là xu hướng không thể đảo ngược. Nhưng nếu chỉ dùng họ như giải pháp giá rẻ, thì Nhật Bản sẽ mãi mãi mắc kẹt trong vòng xoáy tụt hậu, trì trệ và bất công.
.png "Sex :vozvn (22):"){kind=icon}
