toiyeuvietnam
Trẩu tre
Trong lịch sử Việt Nam, mỗi khi một vị tân quân vừa đặt chân lên ngai vàng mà trời đất lập tức biến sắc, thiên tai dồn dập, bão lũ nổi lên triền miên, dân đói kém cơ hàn, thì sử cũ đều xem đó là dấu hiệu của một thời vận đen tối. Người xưa tin rằng “thiên thời” và “nhân sự” vốn liên kết mật thiết: nếu người trị nước không hợp lòng dân, hoặc triều đại bước lên bằng con đường trái đạo, thì trời sẽ dùng thiên tai để cảnh báo, răn đe, thậm chí là kết liễu. Và trong số những câu chuyện “vừa đăng cơ – trời đã nổi giận” ấy, nhà Hồ là tấm gương rõ ràng nhất, gần như là bài học lớn của toàn bộ lịch sử Việt Nam.
Khi Hồ Quý Ly phế truất nhà Trần để lập ra nhà Hồ (1400), thiên hạ chưa kịp quen với họ mới thì trời đất đã thay đổi sắc diện. Chỉ một năm sau khi lên ngôi, Đại Việt liên tục gặp lũ lớn, gió dữ, nước dâng tràn đồng ruộng. Năm sau nữa lại gặp hạn hán, mất mùa, sâu bệnh cắn phá ruộng nương, rồi đến năm thứ ba thì lụt lại kéo đến, như thể trời đang trút cơn giận dữ vào triều đại mới lập này. Đại Việt Sử Ký Toàn Thư ghi lại cảnh người dân đói lả vì mùa màng tàn phá, dịch bệnh lan rộng, xác chết nằm dọc bờ sông, còn triều đình thì loay hoay giữa gánh nặng cải cách và lòng dân bất ổn. Nhà Hồ cố gắng xây thành, đổi tiền, cải tổ thi cử, nhưng thiên tai nối thiên tai khiến dân không có cái ăn, quân không có lương, xã hội từ đó chìm trong tuyệt vọng. Khi quân Minh kéo đến, nhà Hồ gần như kiệt sức – và sự sụp đổ diễn ra nhanh đến mức gần như không có sức kháng cự. Sử gia đời sau đánh giá rằng nhà Hồ là triều đại “lên ngôi trong thiên tai và mất nước trong thiên tai”, một chuỗi điềm báo đen đặc hiếm thấy.
Thế nhưng, câu chuyện về “đăng cơ – trời không thuận” không chỉ có nhà Hồ. Ở triều Lê sơ, Lê Uy Mục – vị vua bị sử chép là tàn bạo – cũng là ví dụ rõ rệt. Vừa lên ngôi sau khi giết hại hàng loạt hoàng thân, ông đã gặp ngay hạn hán, bão to, lũ lớn trong cùng một năm. Trong khi triều đình sa đọa, thì ngoài bốn bề thiên tai hoành hành, dân không còn đủ sức nộp thuế, và nhất là dịch bệnh lan nhanh khiến thôn làng tiêu điều. Đám sử thần thời ấy không giấu được lời trách: “Trời giáng tai để răn bạo chúa.” Dưới thời ông, lòng dân ly tán, quốc chính rối ren, và cái chết của Uy Mục sau đó chỉ là hệ quả tất yếu.
Nhà Mạc cũng chịu chung số phận tương tự. Mạc Mậu Hợp, vua cuối triều Mạc, không phải người xấu nhưng sinh ra trong vận mạt. Vừa cầm quyền là thiên tai liên tiếp kéo đến: năm 1565 bão lớn, 1567 và 1569 lũ lụt, đến 1571 là năm đại hạn khiến đồng bằng nứt nẻ, lúa má chết khô, dân đói khắp nơi. Giữa lúc Lê – Trịnh từ Thanh Hóa liên tục đánh ra Bắc, Mạc triều vừa đối nội vừa chống giặc lại phải gánh thêm thiên tai. Sự suy yếu của một quốc gia đôi khi không chỉ vì chiến tranh mà còn vì những trận mưa nắng thất thường mà trời ban xuống.
Đến cuối thế kỷ XVIII, Lê Chiêu Thống là ví dụ rõ rệt của triều đại bạc phước. Trong khi nội bộ triều đình rối ren, phe phái chém giết, thì bên ngoài giặc Tây Sơn tiến đánh liên tục. Nhưng điều tàn nhẫn hơn là trời đất cũng chẳng đứng về phía ông: mưa lớn liên tục gây ngập lụt Bắc Hà, lại thêm mất mùa, nạn đói, dịch bệnh khiến dân chúng bỏ làng chạy đi, quân đội không đủ lương thực để cầm cự. Sự rối loạn đó là nền tảng khiến triều Lê sụp đổ chỉ trong một khoảng thời gian rất ngắn, và sử gia thường nói: “Trời không giúp thì người cũng không thể giữ.”
Ngay cả triều Nguyễn – triều đại lâu dài và quy củ nhất – cũng không tránh được quy luật này. Khi Tự Đức mới lên ngôi (1848), ba năm đầu triều ông là ba năm tai ương: hạn hán kéo dài, sau đó là lũ lớn nhấn chìm miền Trung, rồi đến nạn dịch tả làm chết khoảng 400.000 người – một con số kinh hoàng trong bối cảnh thời ấy. Châu chấu phá hoại mùa màng, nạn đói lan rộng, dân lưu tán tứ phía. Dù Tự Đức là vị vua chăm lo cho văn trị, nhưng triều đình không thể kiểm soát những tai ương liên tiếp ấy, khiến nền kinh tế Đại Nam suy kiệt ngay từ lúc ông mới lên ngôi, đặt nền móng cho một thế kỷ đầy rối loạn sau này.
Nhìn chung, lịch sử Việt Nam cho thấy một quy luật đặc biệt: khi trời đất đổi vận đúng lúc đổi ngôi, thì đó thường là dấu hiệu cho một thời đại đầy sóng gió. Những thiên tai liên tục xuất hiện ngay sau khi một vị vua lên ngôi thường được coi là phản ánh hai điều: hoặc triều đại ấy dựng lên từ bạo lực, không hợp lòng dân; hoặc quốc gia đã bước vào vận suy, dù có minh quân cũng khó vực dậy trong ngắn hạn. Và trong số những chuyện đó, nhà Hồ là bài học sâu sắc nhất: vừa lên ngôi là trời đất giận dữ, và kết thúc bằng sự diệt vong không thể tránh.
Khi Hồ Quý Ly phế truất nhà Trần để lập ra nhà Hồ (1400), thiên hạ chưa kịp quen với họ mới thì trời đất đã thay đổi sắc diện. Chỉ một năm sau khi lên ngôi, Đại Việt liên tục gặp lũ lớn, gió dữ, nước dâng tràn đồng ruộng. Năm sau nữa lại gặp hạn hán, mất mùa, sâu bệnh cắn phá ruộng nương, rồi đến năm thứ ba thì lụt lại kéo đến, như thể trời đang trút cơn giận dữ vào triều đại mới lập này. Đại Việt Sử Ký Toàn Thư ghi lại cảnh người dân đói lả vì mùa màng tàn phá, dịch bệnh lan rộng, xác chết nằm dọc bờ sông, còn triều đình thì loay hoay giữa gánh nặng cải cách và lòng dân bất ổn. Nhà Hồ cố gắng xây thành, đổi tiền, cải tổ thi cử, nhưng thiên tai nối thiên tai khiến dân không có cái ăn, quân không có lương, xã hội từ đó chìm trong tuyệt vọng. Khi quân Minh kéo đến, nhà Hồ gần như kiệt sức – và sự sụp đổ diễn ra nhanh đến mức gần như không có sức kháng cự. Sử gia đời sau đánh giá rằng nhà Hồ là triều đại “lên ngôi trong thiên tai và mất nước trong thiên tai”, một chuỗi điềm báo đen đặc hiếm thấy.
Thế nhưng, câu chuyện về “đăng cơ – trời không thuận” không chỉ có nhà Hồ. Ở triều Lê sơ, Lê Uy Mục – vị vua bị sử chép là tàn bạo – cũng là ví dụ rõ rệt. Vừa lên ngôi sau khi giết hại hàng loạt hoàng thân, ông đã gặp ngay hạn hán, bão to, lũ lớn trong cùng một năm. Trong khi triều đình sa đọa, thì ngoài bốn bề thiên tai hoành hành, dân không còn đủ sức nộp thuế, và nhất là dịch bệnh lan nhanh khiến thôn làng tiêu điều. Đám sử thần thời ấy không giấu được lời trách: “Trời giáng tai để răn bạo chúa.” Dưới thời ông, lòng dân ly tán, quốc chính rối ren, và cái chết của Uy Mục sau đó chỉ là hệ quả tất yếu.
Nhà Mạc cũng chịu chung số phận tương tự. Mạc Mậu Hợp, vua cuối triều Mạc, không phải người xấu nhưng sinh ra trong vận mạt. Vừa cầm quyền là thiên tai liên tiếp kéo đến: năm 1565 bão lớn, 1567 và 1569 lũ lụt, đến 1571 là năm đại hạn khiến đồng bằng nứt nẻ, lúa má chết khô, dân đói khắp nơi. Giữa lúc Lê – Trịnh từ Thanh Hóa liên tục đánh ra Bắc, Mạc triều vừa đối nội vừa chống giặc lại phải gánh thêm thiên tai. Sự suy yếu của một quốc gia đôi khi không chỉ vì chiến tranh mà còn vì những trận mưa nắng thất thường mà trời ban xuống.
Đến cuối thế kỷ XVIII, Lê Chiêu Thống là ví dụ rõ rệt của triều đại bạc phước. Trong khi nội bộ triều đình rối ren, phe phái chém giết, thì bên ngoài giặc Tây Sơn tiến đánh liên tục. Nhưng điều tàn nhẫn hơn là trời đất cũng chẳng đứng về phía ông: mưa lớn liên tục gây ngập lụt Bắc Hà, lại thêm mất mùa, nạn đói, dịch bệnh khiến dân chúng bỏ làng chạy đi, quân đội không đủ lương thực để cầm cự. Sự rối loạn đó là nền tảng khiến triều Lê sụp đổ chỉ trong một khoảng thời gian rất ngắn, và sử gia thường nói: “Trời không giúp thì người cũng không thể giữ.”
Ngay cả triều Nguyễn – triều đại lâu dài và quy củ nhất – cũng không tránh được quy luật này. Khi Tự Đức mới lên ngôi (1848), ba năm đầu triều ông là ba năm tai ương: hạn hán kéo dài, sau đó là lũ lớn nhấn chìm miền Trung, rồi đến nạn dịch tả làm chết khoảng 400.000 người – một con số kinh hoàng trong bối cảnh thời ấy. Châu chấu phá hoại mùa màng, nạn đói lan rộng, dân lưu tán tứ phía. Dù Tự Đức là vị vua chăm lo cho văn trị, nhưng triều đình không thể kiểm soát những tai ương liên tiếp ấy, khiến nền kinh tế Đại Nam suy kiệt ngay từ lúc ông mới lên ngôi, đặt nền móng cho một thế kỷ đầy rối loạn sau này.
Nhìn chung, lịch sử Việt Nam cho thấy một quy luật đặc biệt: khi trời đất đổi vận đúng lúc đổi ngôi, thì đó thường là dấu hiệu cho một thời đại đầy sóng gió. Những thiên tai liên tục xuất hiện ngay sau khi một vị vua lên ngôi thường được coi là phản ánh hai điều: hoặc triều đại ấy dựng lên từ bạo lực, không hợp lòng dân; hoặc quốc gia đã bước vào vận suy, dù có minh quân cũng khó vực dậy trong ngắn hạn. Và trong số những chuyện đó, nhà Hồ là bài học sâu sắc nhất: vừa lên ngôi là trời đất giận dữ, và kết thúc bằng sự diệt vong không thể tránh.
