Johnny Lê Nữu Vượng
Già làng
Johnny Lee: cafe Cây Trâm- Gò Vấp
Năm 1966, Moshe Dayan, 51 tuổi, đã rời quân đội Israel từ năm 1958 để tham gia chính trị, từng giữ chức Bộ trưởng Nông nghiệp và là nghị sĩ Quốc hội (Knesset). Sau thất bại của đảng Rafi trong cuộc bầu cử năm 1965, ông tạm rời chính trường và nhận lời mời của tờ Maariv (Israel), The Washington Post (Mỹ) và The London Sunday Telegraph (Anh) để đến Việt Nam viết phóng sự chiến trường. Chuyến đi này gây tranh cãi tại Israel, khi nhiều quan chức cho rằng hành động của Dayan là "khinh suất" và có thể làm lung lay chính sách trung lập của Israel trong Chiến tranh Lạnh. Quốc hội Israel thậm chí đã tổ chức chất vấn chính phủ về chuyến đi này.
Ông ăn bắp chống đói mua ở chợ
Moshe Dayan, vị tướng "độc nhãn" lừng danh của Israel, không chỉ là một nhà quân sự xuất sắc mà còn là một chính trị gia tài ba. Năm 1966, ông đến Việt Nam với tư cách phóng viên chiến trường, mang theo kinh nghiệm từ các cuộc chiến ở Trung Đông để quan sát và đánh giá cuộc chiến tranh Việt Nam đang ở đỉnh điểm. Chuyến đi này không chỉ gây tranh cãi trong chính trường Israel mà còn để lại những nhận định sắc bén về cục diện quân sự và chính trị tại Việt Nam, dự báo chính xác thất bại của Hoa Kỳ 9 năm sau đó.
Tướng Moshe Dayan tại miền Nam Việt Nam năm 1966 Thư viện quốc gia Israel
Dayan đến Sài Gòn ngày 25 tháng 7 năm 1966, mang theo ba thẻ báo chí từ Mỹ, Việt Nam Cộng hòa (VNCH) và Israel. Ông được đón tiếp nồng hậu bởi các quan chức Mỹ và VNCH, gặp gỡ những nhân vật cấp cao như Tổng thống Nguyễn Văn Thiệu, Thủ tướng Nguyễn Cao Kỳ, và Tư lệnh lực lượng Mỹ tại Việt Nam, Tướng William Westmoreland. Tuy nhiên, Dayan nhanh chóng chán các buổi tiệc chiêu đãi và muốn ra chiến trường để trực tiếp quan sát.
Hành Trình Trên Chiến Trường
Moshe Dayan accompanies a military patrol in Vietnam, photograph from the Dan Hadani Collection
Moshe Dayan không chỉ là một nhà báo mà còn là một nhà quân sự dày dạn kinh nghiệm. Ông tham gia các hoạt động tuần tra cùng quân đội Mỹ tại đồng bằng sông Cửu Long, khu vực Tây Nguyên, Đà Nẵng, và vùng phi quân sự (DMZ). Ông đi cùng các đơn vị Thủy quân Lục chiến Mỹ, chứng kiến các cuộc tuần tra trên sông và tham gia hành quân với Sư đoàn 1 Không Kỵ. Trong nhật ký, ông mô tả những khó khăn thực địa, từ muỗi đến các cuộc pháo kích: “Có hai vấn đề về giấc ngủ, một là muỗi và cái kia là các cuộc pháo kích. Mặt đất rung chuyển theo mỗi lần khai hỏa của đại bác.”
Dayan cũng ghi nhận sự thiếu hiệu quả của một số chiến thuật Mỹ. Khi tham gia tuần tra trên sông Cửu Long, ông thẳng thắn nói với các quân nhân Mỹ rằng các hoạt động này không hiệu quả trong việc ngăn chặn tiếp tế cho lực lượng Việt Cộng. Ông khuyên quân Mỹ nên tập trung tìm Việt Cộng ở các khu vực đông dân thay vì những vùng hẻo lánh. Trong cuộc gặp với Tướng Westmoreland, Dayan không ngần ngại tuyên bố: “Các anh đã thua cuộc chiến này rồi.”
Nhận Định Của Moshe Dayan đúng 100%.
Những nhận định của Dayan về cuộc chiến Việt Nam được ghi lại trong Vietnam Diary (Nhật ký Việt Nam), xuất bản năm 1977, và các bài báo ông viết ngay sau chuyến đi. Những quan sát của ông không chỉ dựa trên kinh nghiệm quân sự mà còn phản ánh sự nhạy bén về chính trị và xã hội. Dưới đây là một số nhận định nổi bật:
1. Thất Bại Của Chiến Lược Mỹ và VNCH
Dayan sớm nhận ra rằng chiến lược “Tìm và Diệt” của Mỹ, được các nhân vật như Bộ trưởng Quốc phòng Robert McNamara, Cố vấn An ninh Quốc gia Walt Rostow, và Tướng Maxwell Taylor ủng hộ, sẽ không thể mang lại chiến thắng. Ông cho rằng dù quân Mỹ có sức mạnh vượt trội, họ không thể xóa bỏ sự ủng hộ của người dân dành cho cuộc đấu tranh giành độc lập của miền Bắc Việt Nam. Dayan viết: “Họ sẽ không dừng cuộc chiến này dù là vì lợi ích của Việt Nam.” Ông cũng phê phán chương trình “ấp chiến lược” của VNCH, mô tả người dân trong các khu trù mật có “cái nhìn thù nghịch” và trẻ em “trông thật khốn khổ”. Khi cố gắng phỏng vấn, ông nhận thấy phụ nữ “lùi lại, cố thủ”, cho thấy sự thiếu hợp tác và niềm tin của người dân với chính quyền VNCH.
2. Sức Mạnh Của Lực Lượng Cộng Sản
Dayan nhận định rằng lực lượng Việt Cộng và miền Bắc Việt Nam có lợi thế lớn nhờ sự trà trộn vào dân chúng, khiến quân Mỹ khó phân biệt địch và dân. Một bài đăng trên X trích lời Dayan: “Chiến tranh ở Việt Nam rất khó thắng vì Việt Cộng trà trộn vào dân, không biết đâu là địch, đâu là dân.” Ông cho rằng sự kiên trì và tinh thần chiến đấu của lực lượng ********, cùng với sự ủng hộ từ hậu phương miền Bắc, là yếu tố then chốt khiến Mỹ không thể thắng.
3. Dự Báo Thất Bại Của Mỹ
Ngay từ năm 1966, Dayan đã kết luận rằng Mỹ không thể giành chiến thắng và nên rút quân. Trong một bài báo gây sốc vào thời điểm đó, ông viết: “Mỹ không thể thắng được, vậy cách hay nhất là rút quân đội Mỹ khỏi miền Nam Việt Nam.” Lời nhận định này không chỉ gây tranh cãi mà còn được xem là tiên tri, khi Mỹ cuối cùng rút quân vào năm 1973 và Sài Gòn thất thủ năm 1975.
4. So Sánh Với Trung Đông
Với kinh nghiệm từ các cuộc chiến ở Palestine và Trung Đông, Dayan nhận thấy nhiều điểm tương đồng giữa Việt Nam và các vùng đất ông từng chiến đấu. Ông mô tả khung cảnh Sài Gòn giống “kinh thành cổ Jerusalem” thời Anh cai trị, với tình trạng bất ổn và thiếu hứa hẹn. Tuy nhiên, ông cũng nhận ra sự khác biệt: ở Việt Nam, Mỹ đối mặt với một cuộc chiến du kích phức tạp, trong khi ở Trung Đông, Israel thường đối đầu với các lực lượng quân đội chính quy.
Tầm Ảnh Hưởng Của Chuyến Thăm
Chuyến đi Việt Nam của Moshe Dayan không chỉ mang lại những bài học cho chính ông mà còn ảnh hưởng đến cách Israel nhìn nhận các cuộc xung đột sau này tới tận hôm nay khi diệt Hamas trong hầm bằng bơm nước biển, bơm bê tông hay diệt sạch bọn Palestine nuôi giấu Hamas. Báo chí Israel cho rằng những quan sát tại Việt Nam đã giúp Dayan có cái nhìn chiến lược sắc bén hơn khi ông trở thành Bộ trưởng Quốc phòng vào tháng 6 năm 1967, dẫn dắt Israel giành chiến thắng trong Cuộc chiến Sáu ngày và tận ngày nay.
Tại Việt Nam, những nhận định của Dayan ban đầu không được chú ý nhiều, nhưng sau khi được công bố rộng rãi trên các tờ báo quốc tế, chúng gây cú sốc cho giới lãnh đạo Mỹ và VNCH. Một số ý kiến cho rằng bài viết của Dayan đã góp phần làm lung lay niềm tin của dư luận Mỹ vào cuộc chiến.
Chuyến thăm Việt Nam năm 1966 của Moshe Dayan là một hành trình đầy mạo hiểm của một vị tướng tài ba, mang đến những góc nhìn độc đáo về một trong những cuộc chiến phức tạp nhất thế kỷ 20. Với con mắt của một nhà quân sự và tư duy của một chính trị gia, Dayan đã dự báo chính xác thất bại của Mỹ, nhấn mạnh vai trò của yếu tố dân chúng và chiến thuật du kích trong chiến tranh. Những nhận định của ông không chỉ có giá trị lịch sử mà còn là bài học về sự cần thiết của việc hiểu rõ bối cảnh xã hội và chính trị trong bất kỳ cuộc xung đột nào. Vietnam Diary của Dayan vẫn là một tài liệu quý giá, phản ánh tầm nhìn sâu sắc của “tướng độc nhãn” trên chiến trường Việt Nam.
