Tại sao con người tạo ra tôn giáo để hướng thiện?
Nhu cầu tồn tại tinh thần: Từ thời tiền sử, con người đã đối diện với cái chết, thiên tai, bệnh tật, nỗi cô đơn. Tôn giáo ra đời như một “câu trả lời tổng thể” cho những câu hỏi không ai giải thích được: Ta từ đâu đến? Chết rồi đi đâu? Làm sao sống cho đáng?
Công cụ gắn kết cộng đồng: Trong xã hội nguyên thủy, bộ lạc nào có niềm tin chung (“các tổ tiên phù hộ chúng ta”, “thần sông sẽ không nổi giận nếu ta cúng tế”) sẽ đoàn kết hơn, dễ sống sót hơn. Tôn giáo trở thành “keo dính” xã hội.
Hệ thống đạo đức sơ khai: Khi chưa có luật pháp hiện đại, tôn giáo đưa ra quy tắc đơn giản: “Đừng giết người cùng bộ lạc”, “chia sẻ thức ăn với người yếu”, “trung thực với thần thánh”. Đó chính là hạt giống của lòng hướng thiện.
Tại sao nó lại biến thành công cụ chia rẽ và phán xét?
Quyền lực = tôn giáo + chính trị: Khi xã hội phức tạp hơn, kẻ mạnh nhận ra: kiểm soát niềm tin = kiểm soát con người. Vua chúa, giáo hội, giáo sĩ bắt đầu tuyên bố mình là “đại diện duy nhất của thần thánh”. Ai không theo = phản đồ = đáng chết.
Cơ chế “ta - kẻ khác” của bộ não: Tâm lý học tiến hóa cho thấy con người có xu hướng chia thế giới thành “nhóm mình” (in-group) và “nhóm khác” (out-group). Tôn giáo là nhãn dán hoàn hảo: “Chúng ta là con cái của Chúa đích thực, còn họ là kẻ ngoại đạo”. Từ đó sinh ra Thánh chiến, Thập tự chinh, phân biệt giai cấp, kỳ thị sắc tộc dưới danh nghĩa thần thánh.
Sợ hãi và kiểm soát quần chúng: Khi một nhóm cảm thấy bất an (dịch bệnh, chiến tranh, đói kém), họ cần “kẻ thù chung” để trút giận. Tôn giáo bị lạm dụng để chỉ định: “Tất cả là do phù thủy/heretic/người ngoại đạo gây ra”. Săn phù thủy, pogrom Do Thái, khủng bố Hồi giáo cực đoan… đều từ đây.
Tính tuyệt đối hóa: Hầu hết các tôn giáo lớn đều tuyên bố mình là “chân lý duy nhất”. Khi chân lý là tuyệt đối, thì không còn chỗ cho đối thoại, chỉ còn “hoặc là theo ta, hoặc là chết”.
Có những giai đoạn lịch sử tôn giáo thực sự là nơi trú ẩn của lòng nhân ái:
Phật giáo thời Ashoka từ bỏ bạo lực, xây bệnh viện miễn phí cho cả người và thú.
Kitô giáo thời Trung cổ vẫn nuôi cô nhi, chăm người phong cùi khi không ai dám đến gần.
Hồi giáo thời hoàng kim Baghdad dịch sách Hy Lạp, bảo vệ học giả Do Thái và Kitô giáo.
Vấn đề không nằm ở tôn giáo tự thân, mà ở con người sử dụng nó như thế nào.
Nhu cầu tồn tại tinh thần: Từ thời tiền sử, con người đã đối diện với cái chết, thiên tai, bệnh tật, nỗi cô đơn. Tôn giáo ra đời như một “câu trả lời tổng thể” cho những câu hỏi không ai giải thích được: Ta từ đâu đến? Chết rồi đi đâu? Làm sao sống cho đáng?
Công cụ gắn kết cộng đồng: Trong xã hội nguyên thủy, bộ lạc nào có niềm tin chung (“các tổ tiên phù hộ chúng ta”, “thần sông sẽ không nổi giận nếu ta cúng tế”) sẽ đoàn kết hơn, dễ sống sót hơn. Tôn giáo trở thành “keo dính” xã hội.
Hệ thống đạo đức sơ khai: Khi chưa có luật pháp hiện đại, tôn giáo đưa ra quy tắc đơn giản: “Đừng giết người cùng bộ lạc”, “chia sẻ thức ăn với người yếu”, “trung thực với thần thánh”. Đó chính là hạt giống của lòng hướng thiện.
Tại sao nó lại biến thành công cụ chia rẽ và phán xét?
Quyền lực = tôn giáo + chính trị: Khi xã hội phức tạp hơn, kẻ mạnh nhận ra: kiểm soát niềm tin = kiểm soát con người. Vua chúa, giáo hội, giáo sĩ bắt đầu tuyên bố mình là “đại diện duy nhất của thần thánh”. Ai không theo = phản đồ = đáng chết.
Cơ chế “ta - kẻ khác” của bộ não: Tâm lý học tiến hóa cho thấy con người có xu hướng chia thế giới thành “nhóm mình” (in-group) và “nhóm khác” (out-group). Tôn giáo là nhãn dán hoàn hảo: “Chúng ta là con cái của Chúa đích thực, còn họ là kẻ ngoại đạo”. Từ đó sinh ra Thánh chiến, Thập tự chinh, phân biệt giai cấp, kỳ thị sắc tộc dưới danh nghĩa thần thánh.
Sợ hãi và kiểm soát quần chúng: Khi một nhóm cảm thấy bất an (dịch bệnh, chiến tranh, đói kém), họ cần “kẻ thù chung” để trút giận. Tôn giáo bị lạm dụng để chỉ định: “Tất cả là do phù thủy/heretic/người ngoại đạo gây ra”. Săn phù thủy, pogrom Do Thái, khủng bố Hồi giáo cực đoan… đều từ đây.
Tính tuyệt đối hóa: Hầu hết các tôn giáo lớn đều tuyên bố mình là “chân lý duy nhất”. Khi chân lý là tuyệt đối, thì không còn chỗ cho đối thoại, chỉ còn “hoặc là theo ta, hoặc là chết”.
Có những giai đoạn lịch sử tôn giáo thực sự là nơi trú ẩn của lòng nhân ái:
Phật giáo thời Ashoka từ bỏ bạo lực, xây bệnh viện miễn phí cho cả người và thú.
Kitô giáo thời Trung cổ vẫn nuôi cô nhi, chăm người phong cùi khi không ai dám đến gần.
Hồi giáo thời hoàng kim Baghdad dịch sách Hy Lạp, bảo vệ học giả Do Thái và Kitô giáo.
Vấn đề không nằm ở tôn giáo tự thân, mà ở con người sử dụng nó như thế nào.
.png "Sex :vozvn (25):"){kind=icon}
