Thầy Nam STEM
Chúa tể đa cấp
1. Tóm tắt vụ án
Ngày 13/01/2008, hai nữ nhân viên bưu điện Cầu Voi (tỉnh Long An) bị sát hại.
Ngày 21/03/2008, Hồ Duy Hải bị bắt và sau đó bị khởi tố về tội “Giết người” và “Cướp tài sản”.
Hồ Duy Hải khai nhận trong quá trình điều tra, nhưng sau đó khẳng định rằng lời khai được đưa ra do bị ép cung, mớm cung.
Các vật chứng được cho là “hung khí” (dao, thớt, ghế…) không được thu giữ tại hiện trường, mà được mua ngoài chợ để minh họa cho hồ sơ điều tra.
Không có kết quả giám định ADN, không có dấu vân tay trùng khớp với Hồ Duy Hải tại hiện trường.
Tòa án nhân dân tỉnh Long An tuyên án tử hình năm 2008.
Sau nhiều lần kiến nghị và kêu oan, đến năm 2020, Hội đồng Thẩm phán TAND Tối cao xử giám đốc thẩm, giữ nguyên bản án tử hình.
Đến nay, Hồ Duy Hải vẫn đang bị giam giữ, chưa thi hành án.
Việc thi hành án bị tạm hoãn từ năm 2014 theo đề nghị của Chủ tịch nước Trương Tấn Sang để xem xét lại toàn bộ vụ án.
______
2. Cơ sở pháp lý bị vi phạm
(a) Vi phạm nguyên tắc về chứng cứ
Theo Điều 86 Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015:
“Chứng cứ là những gì có thật, được thu thập hợp pháp, dùng làm căn cứ để xác định có hay không có hành vi phạm tội, người thực hiện hành vi phạm tội và các tình tiết khác của vụ án.”
Và theo Điều 87:
“Những chứng cứ thu thập không đúng trình tự, thủ tục do Bộ luật này quy định thì không có giá trị pháp lý.”
Việc cơ quan điều tra mua vật chứng ngoài chợ thay cho vật chứng thu giữ tại hiện trường là vi phạm nghiêm trọng nguyên tắc chứng cứ gốc.
Do đó, toàn bộ chuỗi chứng cứ trong vụ án không còn giá trị chứng minh tội phạm.
(b) Vi phạm nguyên tắc suy đoán vô tội
Theo Điều 13 Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015 và Điều 31 Hiến pháp 2013:
“Người bị buộc tội được coi là không có tội cho đến khi được chứng minh theo trình tự luật định và có bản án kết tội có hiệu lực pháp luật.”
Tuy nhiên, trong vụ án này, các chứng cứ mâu thuẫn, các dấu vết vật lý không xác định được nguồn gốc, nhưng tòa án vẫn tuyên án tử hình.
Điều này vi phạm nghiêm trọng nguyên tắc suy đoán vô tội và nguyên tắc “in dubio pro reo” (nếu còn nghi ngờ thì phải tuyên vô tội) – nguyên tắc căn bản của mọi nền tư pháp văn minh.
(c) Vi phạm quy định về giá trị pháp lý của bản án
Theo Điều 98 Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015:
“Tòa án chỉ được căn cứ vào những chứng cứ đã được kiểm tra, xem xét công khai tại phiên tòa.”
Trong vụ án Hồ Duy Hải, một số chứng cứ không được đưa ra tranh tụng công khai hoặc không có giá trị kiểm chứng, nhưng vẫn được viện dẫn trong bản án.
Điều này khiến bản án không đảm bảo tính hợp pháp, tính khách quan và tính thuyết phục theo quy định.
_______
3. Trách nhiệm của cơ quan tiến hành tố tụng
Cơ quan điều tra, viện kiểm sát và tòa án đều có trách nhiệm độc lập nhưng liên kết theo quy trình tố tụng.
Khi một trong ba cơ quan này vi phạm trình tự, thủ tục hoặc lạm dụng suy luận thay cho chứng cứ, bản án hình sự sẽ không còn tính pháp quyền, mà trở thành bản án hành chính mang tính quyền lực.
Trong trường hợp này, cơ quan điều tra đã vi phạm nguyên tắc thu thập chứng cứ.
Tòa án và Viện kiểm sát không loại trừ các chứng cứ sai phạm đó ra khỏi hồ sơ mà vẫn sử dụng làm căn cứ buộc tội.
→ Đây là hành vi xét xử dựa trên suy luận thay vì chứng minh, trái với tinh thần của pháp luật Việt Nam và các công ước quốc tế về quyền con người (ICCPR, Điều 14).
______
4. Về tính hợp pháp của việc giam giữ hiện nay
Theo Điều 259 Luật Thi hành án Hình sự 2019, án tử hình được thi hành sau khi:
Bản án có hiệu lực pháp luật.
Quyết định thi hành án được Chủ tịch nước bác đơn ân giảm hoặc không có quyết định hoãn.
Hiện nay, bản án đã có hiệu lực, nhưng việc thi hành án bị tạm hoãn do Chủ tịch nước yêu cầu xem xét lại.
Điều này có nghĩa: bản án đang ở trạng thái pháp lý “chưa thể thi hành”.
Khi một bản án không thể thi hành, việc tiếp tục giam giữ người bị kết án mà không có thời hạn cụ thể là vi phạm quyền tự do cá nhân, vi phạm Điều 9 Công ước Quốc tế về các Quyền Dân sự và Chính trị (ICCPR) mà Việt Nam là thành viên.
______
5. Hệ quả pháp lý và kiến nghị
Nếu cơ quan nhà nước không đủ cơ sở để thi hành bản án, thì theo nguyên tắc pháp luật:
“Không thể duy trì hiệu lực của một bản án mà nhà nước không thể hoặc không dám thi hành.”
Trong trường hợp này, giải pháp hợp pháp duy nhất là:
Tạm đình chỉ thi hành án theo Điều 259 Luật Thi hành án Hình sự.
Xem xét lại toàn bộ vụ án theo thủ tục đặc biệt (Điều 404, Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015).
Trả tự do tạm thời cho Hồ Duy Hải trong thời gian xem xét nếu không còn căn cứ hợp pháp để giam giữ.
_______
Nguyên tắc căn bản của tư pháp hiện đại là:
“Thà tha nhầm còn hơn giết nhầm.”
Nếu một bản án tồn tại mâu thuẫn, không thể thi hành trong 16 năm,
thì việc tiếp tục giam giữ người bị kết án không còn là hành vi thực thi công lý,
mà là hành vi giam giữ trái pháp luật.
Công lý chỉ có ý nghĩa khi nó được thực hiện đúng quy trình, đúng pháp luật, và đúng sự thật khách quan.
Nếu pháp luật không thể chứng minh tội, thì không ai có quyền tước đoạt tự do hay mạng sống của người khác nhân danh pháp luật.
Ngày 13/01/2008, hai nữ nhân viên bưu điện Cầu Voi (tỉnh Long An) bị sát hại.
Ngày 21/03/2008, Hồ Duy Hải bị bắt và sau đó bị khởi tố về tội “Giết người” và “Cướp tài sản”.
Hồ Duy Hải khai nhận trong quá trình điều tra, nhưng sau đó khẳng định rằng lời khai được đưa ra do bị ép cung, mớm cung.
Các vật chứng được cho là “hung khí” (dao, thớt, ghế…) không được thu giữ tại hiện trường, mà được mua ngoài chợ để minh họa cho hồ sơ điều tra.
Không có kết quả giám định ADN, không có dấu vân tay trùng khớp với Hồ Duy Hải tại hiện trường.
Tòa án nhân dân tỉnh Long An tuyên án tử hình năm 2008.
Sau nhiều lần kiến nghị và kêu oan, đến năm 2020, Hội đồng Thẩm phán TAND Tối cao xử giám đốc thẩm, giữ nguyên bản án tử hình.
Đến nay, Hồ Duy Hải vẫn đang bị giam giữ, chưa thi hành án.
Việc thi hành án bị tạm hoãn từ năm 2014 theo đề nghị của Chủ tịch nước Trương Tấn Sang để xem xét lại toàn bộ vụ án.
______
2. Cơ sở pháp lý bị vi phạm
(a) Vi phạm nguyên tắc về chứng cứ
Theo Điều 86 Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015:
“Chứng cứ là những gì có thật, được thu thập hợp pháp, dùng làm căn cứ để xác định có hay không có hành vi phạm tội, người thực hiện hành vi phạm tội và các tình tiết khác của vụ án.”
Và theo Điều 87:
“Những chứng cứ thu thập không đúng trình tự, thủ tục do Bộ luật này quy định thì không có giá trị pháp lý.”
Việc cơ quan điều tra mua vật chứng ngoài chợ thay cho vật chứng thu giữ tại hiện trường là vi phạm nghiêm trọng nguyên tắc chứng cứ gốc.
Do đó, toàn bộ chuỗi chứng cứ trong vụ án không còn giá trị chứng minh tội phạm.
(b) Vi phạm nguyên tắc suy đoán vô tội
Theo Điều 13 Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015 và Điều 31 Hiến pháp 2013:
“Người bị buộc tội được coi là không có tội cho đến khi được chứng minh theo trình tự luật định và có bản án kết tội có hiệu lực pháp luật.”
Tuy nhiên, trong vụ án này, các chứng cứ mâu thuẫn, các dấu vết vật lý không xác định được nguồn gốc, nhưng tòa án vẫn tuyên án tử hình.
Điều này vi phạm nghiêm trọng nguyên tắc suy đoán vô tội và nguyên tắc “in dubio pro reo” (nếu còn nghi ngờ thì phải tuyên vô tội) – nguyên tắc căn bản của mọi nền tư pháp văn minh.
(c) Vi phạm quy định về giá trị pháp lý của bản án
Theo Điều 98 Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015:
“Tòa án chỉ được căn cứ vào những chứng cứ đã được kiểm tra, xem xét công khai tại phiên tòa.”
Trong vụ án Hồ Duy Hải, một số chứng cứ không được đưa ra tranh tụng công khai hoặc không có giá trị kiểm chứng, nhưng vẫn được viện dẫn trong bản án.
Điều này khiến bản án không đảm bảo tính hợp pháp, tính khách quan và tính thuyết phục theo quy định.
_______
3. Trách nhiệm của cơ quan tiến hành tố tụng
Cơ quan điều tra, viện kiểm sát và tòa án đều có trách nhiệm độc lập nhưng liên kết theo quy trình tố tụng.
Khi một trong ba cơ quan này vi phạm trình tự, thủ tục hoặc lạm dụng suy luận thay cho chứng cứ, bản án hình sự sẽ không còn tính pháp quyền, mà trở thành bản án hành chính mang tính quyền lực.
Trong trường hợp này, cơ quan điều tra đã vi phạm nguyên tắc thu thập chứng cứ.
Tòa án và Viện kiểm sát không loại trừ các chứng cứ sai phạm đó ra khỏi hồ sơ mà vẫn sử dụng làm căn cứ buộc tội.
→ Đây là hành vi xét xử dựa trên suy luận thay vì chứng minh, trái với tinh thần của pháp luật Việt Nam và các công ước quốc tế về quyền con người (ICCPR, Điều 14).
______
4. Về tính hợp pháp của việc giam giữ hiện nay
Theo Điều 259 Luật Thi hành án Hình sự 2019, án tử hình được thi hành sau khi:
Bản án có hiệu lực pháp luật.
Quyết định thi hành án được Chủ tịch nước bác đơn ân giảm hoặc không có quyết định hoãn.
Hiện nay, bản án đã có hiệu lực, nhưng việc thi hành án bị tạm hoãn do Chủ tịch nước yêu cầu xem xét lại.
Điều này có nghĩa: bản án đang ở trạng thái pháp lý “chưa thể thi hành”.
Khi một bản án không thể thi hành, việc tiếp tục giam giữ người bị kết án mà không có thời hạn cụ thể là vi phạm quyền tự do cá nhân, vi phạm Điều 9 Công ước Quốc tế về các Quyền Dân sự và Chính trị (ICCPR) mà Việt Nam là thành viên.
______
5. Hệ quả pháp lý và kiến nghị
Nếu cơ quan nhà nước không đủ cơ sở để thi hành bản án, thì theo nguyên tắc pháp luật:
“Không thể duy trì hiệu lực của một bản án mà nhà nước không thể hoặc không dám thi hành.”
Trong trường hợp này, giải pháp hợp pháp duy nhất là:
Tạm đình chỉ thi hành án theo Điều 259 Luật Thi hành án Hình sự.
Xem xét lại toàn bộ vụ án theo thủ tục đặc biệt (Điều 404, Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015).
Trả tự do tạm thời cho Hồ Duy Hải trong thời gian xem xét nếu không còn căn cứ hợp pháp để giam giữ.
_______
Nguyên tắc căn bản của tư pháp hiện đại là:
“Thà tha nhầm còn hơn giết nhầm.”
Nếu một bản án tồn tại mâu thuẫn, không thể thi hành trong 16 năm,
thì việc tiếp tục giam giữ người bị kết án không còn là hành vi thực thi công lý,
mà là hành vi giam giữ trái pháp luật.
Công lý chỉ có ý nghĩa khi nó được thực hiện đúng quy trình, đúng pháp luật, và đúng sự thật khách quan.
Nếu pháp luật không thể chứng minh tội, thì không ai có quyền tước đoạt tự do hay mạng sống của người khác nhân danh pháp luật.
