Dựa trên các kết quả tìm kiếm các tài liệu học thuật và báo cáo chính thống về tình hình làm lúa vụ ba (triple rice cropping) tại Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL), có các điểm chính quan trọng bao gồm tác động kinh tế, môi trường và xã hội mà hiện tượng canh tác lúa ba vụ tạo ra. Dưới đây là những nội dung trích dẫn thực chứng từ các nghiên cứu và báo cáo:
Tác động kinh tế của làm lúa vụ ba
- Làm lúa ba vụ giúp tăng năng suất lúa trong ngắn hạn và có lợi nhuận cao hơn so với canh tác hai vụ truyền thống, ban đầu lợi nhuận vụ ba có thể cao hơn 57% so với hai vụ. Tuy nhiên, lợi nhuận này giảm dần theo thời gian do chi phí đầu vào tăng lên, đặc biệt là chi phí phân bón và thuốc trừ sâu.[1][2]
- Sau khoảng 15 năm khai thác ba vụ/năm, lợi nhuận chỉ còn khoảng 6% cao hơn hai vụ, trong khi chi phí sản xuất lại tăng cao, tạo áp lực tài chính lên nông dân, thậm chí có thể dẫn đến lỗ do biến động giá cả và rủi ro thất thu do thiên tai.[3][1]
- Canh tác ba vụ gây ra sự suy thoái đất, làm giảm năng suất dần theo thời gian, tăng chi phí phân bón hóa học và thuốc trừ sâu, chi phí lao động và vật tư cũng tăng làm giảm lợi nhuận thực tế.[2][3]
- Nhiều nông dân phải chịu áp lực nợ nần do chi phí đầu tư lớn cộng với rủi ro mất mùa bởi lũ lụt hoặc các hiện tượng thời tiết bất thường như các bài báo tại Dân Trí và Báo Đồng Tháp đã phản ánh.[4][5]
Tác động môi trường
- Đê bao khép kín để thực hiện làm lúa ba vụ ngăn mặn và lũ vào đồng ruộng, khiến phù sa không được bồi đắp tự nhiên, gây bạc màu đất và sa mạc hóa đất sản xuất bởi thiếu nguồn bổ sung dinh dưỡng tự nhiên.[6][1]
- Sử dụng phân bón hóa học và thuốc trừ sâu gia tăng để bù đắp thiếu hụt dinh dưỡng tự nhiên làm gia tăng ô nhiễm đất và nước, ảnh hưởng tiêu cực đến đa dạng sinh học và nguồn lợi thủy sản.[7][6]
- Mô hình làm ba vụ gây căng thẳng lên nguồn nước ngọt trong điều kiện biến đổi khí hậu, hạn hán và xâm nhập mặn ngày càng gia tăng, đe dọa sự bền vững hệ sinh thái và sinh kế người dân.[6]
- Một số nghiên cứu đề xuất phương pháp tưới tiêu xen kẽ (alternate wetting and drying) có thể làm tăng năng suất đồng thời giảm phát thải khí nhà kính trong quá trình làm lúa ba vụ.[8][9]
Tác động xã hội – dân sinh
- Làm lúa vụ ba đem lại thu nhập cao và ổn định trong ngắn hạn giúp người dân cải thiện đời sống, nhưng rủi ro mất mùa do thiên tai như lũ sớm, nước lên cao kéo dài khiến nhiều hộ dân ngày càng khó khăn, thậm chí mất trắng cả vụ.[5][4]
- Nông dân làm vụ ba phải chịu áp lực tiết kiệm chi phí và lo lắng trước rủi ro cao dẫn đến căng thẳng kinh tế, nhiều gia đình nợ nần, bán đất và ảnh hưởng tiêu cực đến đời sống xã hội vùng nông thôn.[5]
- Mất cân bằng sinh kế truyền thống khi mất mùa cá và thủy sản do ngăn lũ làm giảm đa dạng sinh kế, thúc đẩy di cư từ nông thôn ra thành phố, đặc biệt là người trẻ.[3][6]
- Một số vùng đã phải điều chỉnh hoặc ngừng mở rộng diện tích làm lúa vụ ba nhằm bảo vệ đất và nguồn lợi lâu dài, đồng thời tìm các chiến lược sinh kế bền vững hơn như xen canh giữa trồng lúa và nuôi thủy sản, các mô hình canh tác thích ứng với biến đổi khí hậu.[10][3]
Tổng kết, làm lúa vụ ba tại ĐBSCL là một "canh bạc" kinh tế đầy hy vọng nhưng chứa nhiều rủi ro do thiên tai và biến đổi môi trường. Mặc dù khuyến khích tăng năng suất nhưng về dài hạn gây suy thoái đất, ô nhiễm môi trường và làm giảm bền vững sinh kế của cộng đồng nông dân. Nhiều nghiên cứu đề xuất cần cân nhắc mô hình canh tác thay thế, chính sách hỗ trợ chuyển đổi sinh kế, và áp dụng các giải pháp quản lý nước tiết kiệm, thân thiện môi trường để giữ gìn sự bền vững phát triển vùng nông thôn ĐBSCL.
Sources
[1] Questioning triple rice intensification on the Vietnamese mekong delta floodplains: An environmental and economic analysis of current land-use trends and alternatives - PubMed
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29627648/
[2] Triple Rice Cropping in the Vietnamese Mekong Delta
https://www.ide.go.jp/English/Publish/Reports/Dp/899.html
[3] Sustainability of rice-based livelihoods in the upper floodplains of Vietnamese Mekong Delta: Prospects and challenges
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0378377420313779
[4] "Canh bạc" của nông dân ngoài đê bao mùa lũ | Báo Dân trí
https://dantri.com.vn/lao-dong-viec...dan-ngoai-de-bao-mua-lu-20251105171258524.htm
[5] 'Canh bạc' lúa vụ 3
https://baodongthap.vn/kinh-te/202511/canh-bac-lua-vu-3-1052107/
[6] Socio-environmental problems of the Mekong Delta in ...
https://vietnamjournal.ru/2618-9453/article/view/101585
[7] Environmental effects of the triple-rice practice under high ...
http://stdjsee.scienceandtechnology.com.vn/index.php/stdjsee/article/view/585
[8] Increased rice yield and reduced greenhouse gas emissions through alternate wetting and drying in a triple-cropped rice field in the Mekong Delta
https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0048969722040554
[9] Alternate wetting and drying enhanced the yield of a triple ...
https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/00380768.2021.1929463
[10] Socio-Economic Evaluation on How Crop Rotations on ...
https://iserd.net/ijerd42/42011.pdf
[11] Socio-hydrological trade-offs arising from triple cropping in ...
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2352186422004102
[12] An ecological economic comparison between integrated ...
https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10406997/