Xe điện, cú úp bô thế kỷ của Tây Mỹ dành cho China

Trung Quốc hiện là quốc gia sản xuất và xuất khẩu xe điện lớn nhất thế giới, với các thương hiệu như BYD, NIO, và XPeng dẫn đầu thị trường. Theo số liệu năm 2024, Trung Quốc chiếm gần 70% sản lượng xe điện toàn cầu, với BYD bán ra 1,19 triệu xe trong 5 tháng đầu năm, phá kỷ lục doanh số với trung bình 11.000 xe mỗi ngày. Sự thành công này đến từ các khoản trợ cấp khổng lồ (hơn 29 tỷ USD từ 2009-2022) và chuỗi cung ứng tích hợp, cho phép các hãng xe Trung Quốc sản xuất xe điện giá rẻ, từ 10.000 USD, so với mức trung bình 55.000 USD tại Mỹ.

Tuy nhiên, chính quyền Trump, với quan điểm coi biến đổi khí hậu là “trò lừa bịp”, đã triển khai một loạt chính sách nhằm kiềm chế Trung Quốc:
1. Thuế quan khắc nghiệt: Từ tháng 5/2024, Mỹ tăng thuế nhập khẩu xe điện Trung Quốc từ 25% lên 100%, khiến các mẫu xe giá rẻ như BYD trở nên đắt đỏ tại thị trường Mỹ. EU cũng áp thuế chống trợ cấp lên tới 37,6% từ tháng 7/2024, còn Canada tăng thuế từ 6,1% lên 100% vào tháng 8/2024. Những động thái này được Bruxelles và Washington lý giải là nhằm chống lại “các thực hành thương mại không công bằng” từ Bắc Kinh.
2. Sự sụp đổ của NZBA: Áp lực từ Trump và các nhà lập pháp đảng Cộng hòa đã khiến các ngân hàng lớn như Citigroup, Morgan Stanley, và Bank of America rút khỏi NZBA, dẫn đến việc liên minh này tạm dừng hoạt động vào tháng 8/2025. Điều này làm giảm nguồn vốn xanh cho các dự án xe điện, bao gồm cả các công ty Trung Quốc đang tìm kiếm đầu tư tại thị trường phương Tây.
3. Kiểm soát nguồn cung khoáng sản: Trung Quốc dự kiến siết xuất khẩu lithium và gallium – hai khoáng sản quan trọng cho pin xe điện – để đáp trả các chính sách của Trump. Tuy nhiên, Mỹ và EU đang tìm cách giảm phụ thuộc vào Trung Quốc bằng cách đầu tư vào các nhà máy pin tại Mỹ (như GM liên doanh với LG, hay Ford tại Kentucky) và khai thác nguồn khoáng sản thay thế ở các nước như Indonesia.

Những động thái này được ví như “cú úp bô thế kỷ” nhằm làm chậm lại đà tăng trưởng của ngành xe điện Trung Quốc, vốn được xem là mối đe dọa đối với các nhà sản xuất ô tô nội địa ở Mỹ và EU. Tỷ phú Elon Musk từng cảnh báo rằng các công ty như BYD có thể “phá hủy” ngành ô tô phương Tây nếu không có hàng rào bảo hộ.

Tác Động Lên Ngành Xe Điện Trung Quốc
Mặc dù đối mặt với “cú úp bô” từ phương Tây, ngành xe điện Trung Quốc vẫn cho thấy sự kiên cường

1. Chuyển hướng thị trường: Các hãng xe Trung Quốc như BYD, Wuling, và XPeng đang đẩy mạnh mở rộng tại các thị trường Đông Nam Á (như Indonesia, Thái Lan) và Mỹ Latinh (Brazil). Indonesia, với trữ lượng niken lớn nhất thế giới (21 triệu tấn), đang trở thành trung tâm sản xuất xe điện của Trung Quốc, với BYD và Wuling đầu tư xây dựng nhà máy tại đây. BYD cũng đặt mục tiêu biến Indonesia thành trụ sở khu vực châu Á-Thái Bình Dương, với kế hoạch sản xuất 15 triệu xe.
2. Công nghệ tiên tiến: Các hãng xe Trung Quốc đang dẫn đầu về công nghệ pin và sạc nhanh. Ví dụ, XPeng ra mắt hệ thống “siêu điện Kunpeng” cho xe điện EREV, với phạm vi hoạt động 1.400 km và sạc 80% pin trong 12 phút. CATL, nhà sản xuất pin lớn nhất thế giới, cung cấp pin cho hơn 30% xe điện toàn cầu, bao gồm Tesla và BMW.
3. Giá cả cạnh tranh: Xe điện Trung Quốc có giá thành thấp, như BYD Seagull (10.000 USD) hay Xiaomi SU7 (30.000 USD), tạo lợi thế lớn so với các mẫu xe phương Tây như Ford F-150 Lightning (55.000 USD). Tuy nhiên, việc giảm giá nhanh chóng cũng gây tranh cãi, như tại Thái Lan, nơi người tiêu dùng phàn nàn về việc xe BYD mất giá quá nhanh.

VinFast và Việt Nam: Bị Kẹt Trong Làn Sóng
Tại Việt Nam, VinFast – hãng xe điện nội địa – cũng bị ảnh hưởng gián tiếp từ “cú úp bô” này. Với tham vọng thâm nhập thị trường Mỹ, VinFast đang đối mặt với những thách thức lớn:
1. Hạn chế vốn xanh: Sự sụp đổ của NZBA làm giảm cơ hội tiếp cận các khoản vay ưu đãi từ các ngân hàng quốc tế, vốn rất cần thiết để hoàn thành nhà máy 4 tỷ USD tại North Carolina. VinFast hiện phụ thuộc vào nguồn vốn từ Vingroup và ông Phạm Nhật Vượng, với hơn 13,5 tỷ USD đã đầu tư và cam kết thêm 3,35 tỷ USD đến năm 2026.

2. Thuế quan và cạnh tranh: Thuế nhập khẩu 46% của Trump đối với hàng Việt Nam khiến xe VinFast như VF 8 (41.100 USD) khó cạnh tranh tại Mỹ, đặc biệt khi các ưu đãi thuế cho xe điện bị bãi bỏ. Trong khi đó, tại thị trường nội địa, VinFast phải đối mặt với sự thâm nhập của các hãng xe điện Trung Quốc như BYD và Aion, vốn có giá rẻ hơn nhưng thiếu hệ thống trạm sạc.
3. Lợi thế nội địa: VinFast vẫn giữ vị thế dẫn đầu tại Việt Nam nhờ hệ thống 150.000 cổng sạc tại 63 tỉnh thành và các chính sách như bảo hành 10 năm, cứu hộ 24/7. Mẫu VF 3, với giá 9.200 USD, được kỳ vọng sẽ thống trị phân khúc xe điện giá rẻ tại Việt Nam và Đông Nam Á.


Liên minh Ngân hàng Net-Zero, ra đời năm 2021, tập hợp các ngân hàng lớn như JPMorgan Chase, Citigroup, Morgan Stanley, và HSBC, với mục tiêu hỗ trợ tài chính cho các dự án giảm phát thải, bao gồm phát triển xe điện và cơ sở hạ tầng sạc. Tuy nhiên, sau khi Trump đắc cử nhiệm kỳ thứ hai vào tháng 11/2024, các ngân hàng Mỹ đối mặt với áp lực chính trị và pháp lý mạnh mẽ từ chính quyền mới. Trump và các đồng minh đảng Cộng hòa cáo buộc các sáng kiến như NZBA vi phạm luật chống độc quyền bằng cách hạn chế tài trợ cho các ngành nhiên liệu hóa thạch, dẫn đến việc hàng loạt ngân hàng lớn rút khỏi liên minh. Đến tháng 8/2025, NZBA tuyên bố tạm dừng hoạt động và chuyển sang mô hình “khung hướng dẫn” thay vì một liên minh chính thức.

Sự kiện này được nhiều người ví von là “cú úp bô thế kỷ” đối với các nỗ lực Net Zero, đặc biệt trong ngành xe điện, vốn phụ thuộc lớn vào vốn vay ưu đãi và trái phiếu xanh từ các ngân hàng thành viên NZBA. Với việc nguồn vốn xanh bị thu hẹp, các công ty xe điện, từ những gã khổng lồ như Tesla đến các “tân binh” như VinFast, phải đối mặt với một môi trường tài chính khắc nghiệt hơn, đặc biệt tại thị trường Mỹ – nơi tiêu thụ xe điện lớn nhất thế giới.

Tác Động Lên Ngành Xe Điện Toàn Cầu
Sự giải thể của NZBA đã tạo ra những hệ lụy trực tiếp và gián tiếp đối với ngành xe điện:
1. Hạn chế nguồn vốn đầu tư: Các ngân hàng lớn rút khỏi NZBA đồng nghĩa với việc giảm các khoản vay ưu đãi hoặc trái phiếu xanh dành cho các dự án xe điện. Theo BloombergNEF, ngành xe điện toàn cầu cần hàng nghìn tỷ USD để đạt mục tiêu 50% thị phần vào năm 2035, và việc mất đi sự hỗ trợ từ các tổ chức tài chính lớn có thể làm chậm tiến độ này.
2. Chính sách bảo hộ của Trump: Chính quyền Trump đã bãi bỏ các ưu đãi thuế cho xe điện theo Đạo luật Giảm Lạm phát (IRA) và áp thuế nhập khẩu cao (46% đối với hàng hóa Việt Nam, 25% đối với Canada và Mexico). Điều này làm tăng chi phí xe điện nhập khẩu, khiến các hãng như VinFast khó cạnh tranh tại Mỹ. Ngoài ra, việc Trump rút Mỹ khỏi Quan hệ Đối tác Chuyển đổi Năng lượng Công bằng (JETP) làm giảm hỗ trợ tài chính cho các quốc gia đang phát triển như Việt Nam, vốn cần vốn để xây dựng cơ sở hạ tầng sạc và sản xuất xe điện.
3. Suy giảm niềm tin thị trường: Sự sụp đổ của NZBA gửi tín hiệu tiêu cực đến các nhà đầu tư, làm giảm niềm tin vào tính khả thi của các mục tiêu Net Zero. Tại Đức, việc chấm dứt trợ cấp xe điện vào cuối năm 2023 đã khiến doanh số xe điện giảm 37% trong tháng 7/2024, cho thấy tác động của việc rút hỗ trợ chính sách. Tương tự, tại New Zealand, việc chính phủ mới hủy bỏ chương trình trợ giá xe điện (Clean Car Discount) vào cuối năm 2023 dẫn đến thị trường xe điện “im ắng” trong năm 2024, làm giảm 58.000 xe điện dự kiến trên đường vào năm 2035.


Sự giải thể của NZBA và các chính sách bảo hộ của Trump là một “cú úp bô” lớn đối với ngành xe điện.

Nguồn:
- BloombergNEF: “Electric Vehicle Outlook 2025”
- MIT Technology Review: “Some countries are ending support for EVs. Is it too soon?”
- RNZ News: “NZ could have 58,000 fewer electric cars by 2035 due to weaker carbon emissions standards”
- CleanTechnica: “VinFast Expands Electric Vehicle Incentives Nationwide”

1 cái bô này chưa xi nhê. Đằng nào khựa cũng phải cải thiện khí thải.