Chuyên gia cho rằng đề xuất mới sẽ buộc hộ kinh doanh vận hành gần như doanh nghiệp, từ đó có thể tự nguyện chuyển đổi, song cần đơn giản hóa thủ tục và giảm chi phí tuân thủ để khuyến khích thực thi.
Theo quy định hiện hành, cá nhân kinh doanh có doanh thu trên 100 triệu đồng mỗi năm phải nộp thuế thu nhập cá nhân theo tỷ lệ trên doanh thu. Doanh thu được tính là toàn bộ tiền bán hàng, gia công, hoa hồng, cung ứng dịch vụ phát sinh trong kỳ tính thuế. Trường hợp không xác định được doanh thu, cơ quan thuế sẽ ấn định theo quy định.Tuy nhiên, từ ngày 1/1/2026, theo chủ trương bỏ hình thức thuế khoán, Bộ Tài chính đề xuất bổ sung cách tính thuế dựa trên thu nhập thay vì doanh thu. Cá nhân cư trú có doanh thu năm trên mức quy định của Chính phủ có mức thuế phải nộp được xác định bằng thu nhập tính thuế nhân với tỷ lệ 17%.
Đề xuất tính thuế theo thu nhập: Người ủng hộ công bằng, người lo gánh nặng tăng
Thu nhập tính thuế được hiểu là doanh thu bán hàng hóa, dịch vụ trừ đi chi phí liên quan đến hoạt động sản xuất, kinh doanh trong kỳ. Cách tính này tương tự quy định trong Luật Thuế thu nhập doanh nghiệp đang áp dụng thuế suất 17% cho doanh nghiệp nhỏ và vừa có doanh thu 3-15 tỷ đồng mỗi năm.
Với trường hợp cá nhân kinh doanh có doanh thu năm dưới ngưỡng phải nộp thuế, phương pháp tính thuế theo tỷ lệ trên doanh thu như hiện hành vẫn được giữ nguyên.
Sạp chuyên doanh nông sản tại chợ Bình Điền (Ảnh: Nguyễn Vy).
Chị Hương Thảo, chủ một quán ăn tại phố Ngọc Khánh (Hà Nội), ủng hộ việc tính thuế dựa trên thu nhập. Chị nói cách tính thuế này là hợp lý, công bằng hơn so với cách khoán cứng hiện nay. “Ai lãi nhiều thì nộp nhiều, lãi ít nộp ít”, chị nêu.
Tuy nhiên, chị Ngọc, một chủ cửa hàng ăn tại phố Trần Quý Kiên (Hà Nội) lại lo lắng vì không quen lưu giữ hóa đơn, chứng từ chi phí. Trước đây, quán của chị nộp thuế khoán, sử dụng nguyên liệu từ các mối quen không cần hóa đơn. “Nếu không chứng minh được chi phí, thu nhập tính thuế sẽ bị đội lên, gánh nặng thuế có khi còn cao hơn tính khoán”.
Áp dụng cơ chế mới đòi hỏi không ít cá nhân kinh doanh phải tìm nguồn cung ứng có chứng từ đầy đủ, kéo theo chi phí đầu vào tăng đáng kể. Trong khi đó, phần lớn cá nhân và hộ kinh doanh hiện không có hệ thống hóa đơn, chứng từ đầy đủ, dẫn đến việc xác định chi phí gần như bất khả thi.
“Nếu áp dụng thuế 17% trên toàn bộ doanh thu mà không cho trừ chi phí thì thuế phải nộp sẽ còn tăng”, chị Ngọc nêu.
Tiểu thương tại TPHCM bày bán hàng (Ảnh: Bảo Quyên).
Chuyên gia: Nên phân loại hộ kinh doanh theo doanh thu, khuyến khích chuyển đổi thành doanh nghiệp
Ông Nguyễn Văn Được, Tổng giám đốc Công ty TNHH Kế toán và Tư vấn Thuế Trọng Tín, cho rằng đề xuất của Bộ Tài chính phù hợp với tư duy phân loại cá nhân, hộ kinh doanh theo lĩnh vực và quy mô doanh thu để quản lý thuế.
Những cá nhân, hộ kinh doanh có doanh thu lớn áp dụng mức thuế suất 17% trên thu nhập tính thuế sẽ đảm bảo việc đồng bộ chính sách với Luật Thuế thu nhập doanh nghiệp.
Tuy nhiên, ông nói cần tham chiếu các quy định có liên quan để xây dựng phương án phân loại hộ kinh doanh cho phù hợp. Theo ông, có thể phân chia cá nhân, hộ kinh doanh làm 2 nhóm theo tiêu chuẩn doanh thu. Nhóm trên mức doanh thu quy định thì áp thuế suất 17%, còn dưới mức đó, áp dụng phương pháp hiện hành doanh thu nhân với tỷ lệ chia theo ngành nghề. Mức doanh thu tiêu chuẩn sẽ do Chính phủ quy định.
Ông đề xuất hộ có doanh thu dưới 1 tỷ đồng/năm sẽ được miễn thuế, bất kể hoạt động trong lĩnh vực nào. Với hộ kinh doanh trong lĩnh vực nông, lâm, thủy sản, công nghiệp, xây dựng, nếu doanh thu 1-3 tỷ đồng thì phải kê khai, nộp thuế theo phương pháp trực tiếp. Khi doanh thu vượt trên 3 tỷ đồng, các hộ này phải kê khai thuế đầy đủ.
Với lĩnh vực thương mại, dịch vụ, mức phân loại chặt chẽ hơn. Nếu doanh thu 1-10 tỷ đồng, hộ kinh doanh sẽ kê khai và nộp thuế trực tiếp. Trường hợp doanh thu trên 10 tỷ đồng, bắt buộc phải thực hiện kê khai thuế như doanh nghiệp.
Khi áp dụng chuyển đổi theo đề xuất của Bộ Tài chính, về cơ bản cá nhân kinh doanh cũng phải vận hành giống doanh nghiệp, có đầu vào, đầu ra rõ ràng, thực hiện hóa đơn, chứng từ, chế độ kế toán.
“Doanh nghiệp đang được hưởng nhiều chính sách ưu đãi, ví dụ miễn thuế thu nhập doanh nghiệp cho doanh nghiệp nhỏ và vừa trong 3 năm kể từ ngày cấp giấy chứng nhận đăng ký doanh nghiệp lần đầu. Bởi vậy, các cá nhân kinh doanh thuộc trường hợp này tốt nhất nên chuyển thành doanh nghiệp", ông nêu.
Các tiểu thương bày bán hàng hóa (Ảnh: Hoàng Lam).
Ông Lê Văn Tuấn, Giám đốc Công ty TNHH Kế toán Thuế Keytas, cho biết một vấn đề cần quan tâm là việc xác định chi phí đầu vào của hộ kinh doanh. Cách tính thuế theo phần trăm doanh thu hiện nay dựa trên thực tế khó xác định chi phí đầu vào.
“Có những mô hình kinh doanh dễ dàng xác định được chi phí, nhưng có nhiều mô hình kinh doanh chiếm dụng lao động, gia đình tham gia kinh doanh, hay chi phí đầu vào mua của người dân, sẽ rất khó có đầy đủ chứng từ để xác định chi phí đầu vào khi tính thuế. Đối với những mô hình kinh doanh này, việc tính thuế theo 17% thu nhập là khó khả thi”, vị này nêu.
“Một cách khách quan, việc người dân kinh doanh với mô hình hộ kinh doanh hay doanh nghiệp không quan trọng. Quan trọng là họ đã thực hiện đầy đủ nghĩa vụ thuế, trách nhiệm xã hội và trách nhiệm với người lao động”, ông Tuấn nêu quan điểm.
Ông đề xuất cần có biện pháp để hộ kinh doanh xuất hóa đơn toàn bộ doanh thu bán ra để thực hiện nghĩa vụ thuế. Khi hộ kinh doanh thực hiện nghĩa vụ thuế trên toàn bộ doanh thu thực tế, thì nghĩa vụ thuế của hộ kinh doanh có thể cao hơn khi so với doanh nghiệp. Khi đó, không cần cưỡng ép, hộ kinh doanh cũng sẽ chủ động chuyển đổi lên doanh nghiệp.
“Ở khía cạnh quản lý, nên tôn trọng các mô hình kinh doanh cũng như phương pháp tính thuế tương ứng, từ đó, tạo điều kiện cho người dân mạnh dạn dấn thân kinh doanh theo mô hình phù hợp với họ. Để làm được điều này, cách xác định nghĩa vụ thuế phải đơn giản nhất có thể và chi phí tuân thủ phải thấp nhất có thể”, chuyên gia thuế cho hay.
