Dân Chủ Tập Trung: Dân Chủ ở Đâu, Tập Trung ở Đâu?
Khi Trung Ương “dân chủ” hộ địa phương
Ngày 12/9/2025, Bộ Chính trị và Ban Bí thư Trung ương Đảng đã ban hành Kết luận 191, trong đó giao Ban Tổ chức Trung ương khẩn trương tham mưu để ban hành quyết định chỉ định nhân sự cấp ủy, Ủy ban Kiểm tra cấp ủy nhiệm kỳ 2025-2030 . Nói một cách dễ hiểu, thay vì chờ đại hội các đảng bộ địa phương tự bầu ra lãnh đạo, Trung ương sẽ “chỉ định” trước những ai sẽ vào cấp ủy. Đây được coi là bước đi “đột phá” – đột phá đến mức cấp trên quyết định thay luôn quyền lựa chọn của cấp dưới. Phải chăng đây là biểu hiện sinh động của “dân chủ tập trung” thời hiện đại, khi dân chủ được thực hành ở tầm cao nhất (Trung ương) để “giúp đỡ” các đồng chí địa phương khỏi phải bận tâm bầu bán?
Theo nguyên tắc thông thường, đại hội đảng bộ các cấp sẽ thảo luận và bầu ra ban chấp hành mới – đó là khía cạnh “dân chủ” nội bộ của Đảng. Tuy nhiên, với chỉ đạo mới này, cán bộ chủ chốt cấp tỉnh sẽ được “chốt” trước bởi Trung ương. Thường trực Ban Bí thư đã ký văn bản yêu cầu hoàn thiện phương án nhân sự cấp tỉnh để Bộ Chính trị, Ban Bí thư ra quyết định chỉ định nhân sự cấp ủy trước Đại hội . Nói cách khác, đại hội địa phương chỉ còn việc hợp thức hóa danh sách do trên đưa xuống. Trong cuộc chơi dân chủ tập trung, Trung ương “dân chủ” quyết thay, địa phương tập trung nghe lệnh – một sự phân công thật nhịp nhàng và “ấm áp tình đồng chí”!
Đáng chú ý, chủ trương này không chỉ xuất hiện lần đầu. Gần đây, trong đề án sáp nhập các tỉnh, Bộ Chính trị đã nhấn mạnh Trung ương sẽ trực tiếp chỉ định bí thư, phó bí thư cho tỉnh mới (sau sáp nhập), đồng thời Thủ tướng chỉ định các chức danh chủ tịch, phó chủ tịch UBND tỉnh mới . Từ công tác Đảng đến bộ máy chính quyền, nguyên tắc “trên chọn, dưới theo” được áp dụng đồng bộ. Tinh thần “dân chủ tập trung” tỏa sáng: mọi quyết định quan trọng đều tập trung về một mối, còn phần “dân chủ” của tập thể là đồng thuận với quyết định đó.
“Dân chủ tập trung” – từ lý luận đến thực tiễn
Về mặt lý luận, dân chủ tập trung vốn là nguyên tắc tổ chức cơ bản của đảng ********. Nhà lãnh đạo Lenin từng định nghĩa tập trung dân chủ (dân chủ tập trung) là “tự do trong thảo luận nhưng thống nhất trong hành động” . Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng khẳng định tinh gọn hơn: “Tập thể lãnh đạo là dân chủ. Cá nhân phụ trách là tập trung. Làm việc mà không theo đúng cách đó, tức là làm trái dân chủ tập trung” . Trên giấy tờ, nguyên tắc này nghe rất hài hòa: cấp dưới được bàn bạc thoải mái, nhưng khi đã quyết định thì phải tuyệt đối phục tùng cấp trên. Đây được coi là sự “thống nhất biện chứng” giữa dân chủ và tập trung, khi “tập trung dựa trên dân chủ, dân chủ đảm bảo sự tập trung” . Nói một cách hình ảnh, mọi đảng viên như được quyền góp tiếng nói, nhưng tiếng nói sau cùng và to nhất thuộc về Trung ương.
Tuy nhiên, khoảng cách giữa lý thuyết màu hồng và thực tiễn màu xám luôn ẩn chứa tính trào phúng. Trong thực tế vận hành, yếu tố “tập trung” thường lấn át “dân chủ”. Mọi quyết định hệ trọng đều được định đoạt ở cấp trên, và khi “trên đã nói”, dưới chỉ còn một việc duy nhất: “Xin vâng!”. Điều lệ Đảng ******** Việt Nam quy định cấp dưới phải phục tùng cấp trên, địa phương phục tùng Trung ương; thiểu số phải phục tùng đa số – nghe có vẻ dân chủ – nhưng thực chất “cấp dưới phải phục tùng cấp trên, địa phương phải phục tùng trung ương, thế là vừa dân chủ, vừa tập trung” theo cách lý giải chính thức . Kết quả là, sự “thống nhất” được đẩy lên cao độ, còn mọi ý kiến trái chiều được loại bỏ triệt để. Như một tài liệu đã thừa nhận: “Quyết định của tổ chức Đảng cấp trên là bắt buộc với cấp dưới… Trên thực tế, ý nghĩa tập trung thể hiện rất mạnh mẽ… loại bỏ những bất đồng trong nội bộ” . Hay nói mỉa mai theo cách khác: nhờ dân chủ tập trung, bất đồng quan điểm gần như không tồn tại, vì ai nấy đều nhất trí tuân theo ý kiến cấp trên.
Thực tiễn đó khiến ngay cả người trong cuộc cũng từng trăn trở. Cố Tổng Bí thư N P Tr (khi còn là Ủy viên Bộ Chính trị) được thuật lại từng tự vấn một mình: “Tập trung thì không thể dân chủ… Dân chủ thì chẳng thể tập trung…” . Câu nói nửa như đùa, nửa như thật ấy tựa lời độc thoại nội tâm về nghịch lý cố hữu của nguyên tắc này. Dẫu vậy, có lẽ đáp án cuối cùng mà ông và Đảng lựa chọn vẫn là nhấn mạnh sự nhất quán tuyệt đối: làm “đúng cách đó” để không “trái dân chủ tập trung” – tức là đảm bảo tập trung cao độ trên nền dân chủ hình thức.
Những “ưu điểm” hài hước của dân chủ tập trung:
Cơ chế dân chủ tập trung của chúng ta, nếu nhìn bằng lăng kính châm biếm, sẽ thấy có nhiều “ưu điểm” thật đáng ngạc nhiên:
- Quyết định nhanh gọn: Không mất thời gian tranh luận dài dòng ở cấp dưới. Trung ương quyết định thay cho địa phương giúp tiết kiệm biết bao thời gian họp hành, bỏ phiếu. Hiệu quả lãnh đạo được nâng cao khi “mọi quyết định nhân sự do cấp trên định sẵn”, đại hội chỉ việc làm thủ tục thông qua .
- Thống nhất tư tưởng tuyệt đối: Nhờ có chỉ đạo từ trên, toàn Đảng và toàn dân “một ý chí”. Ban Tuyên giáo Trung ương luôn định hướng thông tin tuyên truyền để tạo “sự thống nhất hành động trong Đảng, đồng thuận trong xã hội” . Không còn tiếng nói “lạc nhịp”, mọi người đồng thanh tương ứng với đường lối đã đề ra. Quả là cảnh tượng trên dưới đồng lòng hiếm có, khiến ai cũng phải trầm trồ!
- Tránh lãng phí lá phiếu: Trong các cuộc bầu cử hay đại hội, kết quả hầu như đã được dự liệu trước nên chẳng ai phải băn khoăn cân nhắc. Hiện tượng “đảng cử, dân bầu” đã trở thành một mặc định như một nguyên tắc lâu nay – tức là Đảng chọn sẵn người, dân chỉ việc bỏ phiếu tán thành. Nhờ đó, lá phiếu được sử dụng tiết kiệm, tránh bầu nhầm người “ngoài quy hoạch”. Dân chủ thật đơn giản, nhẹ nhàng biết bao!
- Ổn định và trật tự: Dưới cơ chế tập trung, nội bộ ít xảy ra tranh cãi công khai, chẳng mấy khi có đấu đá quan điểm trên diễn đàn chính thức. Tất cả đều đoàn kết nhất trí cao – hoặc ít nhất bề ngoài là vậy. Kỷ luật phát ngôn nghiêm ngặt (đảng viên “dù có ý kiến khác… vẫn phải nói theo nghị quyết” ) đảm bảo không ai “ra ngoài đồng thuận”. Nhờ đó, bộ máy vận hành trơn tru như một dàn nhạc một người chỉ huy.
Tất nhiên, những “ưu điểm” kể trên đều được nói với giọng mỉa mai. Thực chất, dân chủ tập trung trong nhiều trường hợp trở thành “tập trung nhưng quên mất dân chủ”. Cơ chế này khiến tính phản biện và sáng tạo ở cấp dưới bị thui chột, vì mọi người có xu hướng chờ hướng dẫn từ cấp trên. Dân chủ hình thức có thể dẫn đến tư duy phục tùng; người ta ngại nêu ý kiến trái chiều (dù xây dựng) vì “trên đã quyết hết rồi”. Dần dần, sự năng động của toàn hệ thống suy giảm, và đó là cái giá phải trả mà ít ai dám nói thẳng.
Tiếng cười sau màn “dân chủ”
Chúng ta có quyền mỉm cười – một nụ cười chua chát – trước nghịch lý của dân chủ tập trung. Trên danh nghĩa, đây là nguyên tắc “vàng” bảo đảm sự lãnh đạo tập thể, thống nhất ý chí và hành động. Nhưng khi vận dụng một cách cứng nhắc, nó lại trở thành bức màn nhung che đậy chiếc ghế đạo diễn: mọi đường dây đã được giật từ trung tâm, còn phía dưới chỉ là sân khấu thực hiện kịch bản. Dân chủ khi đó chỉ còn là chiếc bóng mờ, còn tập trung quyền lực mới là hình hài rõ nét.
Bài học sâu cay nằm ở chỗ: một hệ thống muốn vững mạnh cần tiếng nói đa chiều và cơ chế phản biện thực chất, thay vì đồng thuận một màu. Dân chủ tập trung, nếu hiểu đúng và vận hành minh bạch, có thể không phải là tệ. Nhưng nếu “tập trung” nuốt chửng “dân chủ” thì sớm muộn cũng dẫn tới trì trệ và xa rời quần chúng. Có lẽ, dân chủ tập trung sẽ thật sự dân chủ hơn nếu bớt tập trung quyền quyết định tuyệt đối vào một nơi. Đến lúc đó, tiếng cười mới thật sự là tiếng cười vui chứ không còn là tiếng cười mỉa mai. Chúng ta cười, nhưng cười ra nước mắt, bởi lẽ vấn đề nghiêm túc ẩn sau trò đùa: “Dân chủ tập trung” – nghe hai chữ tưởng như đối lập đặt cạnh nhau – phải chăng chính là một nghịch lý lớn của nền chính trị chúng ta?
https://tienphong-vn.cdn.ampproject...7.amp?amp_js_v=0.1&_gsa=1#webview=1&cap=swipe
Ban Tổ chức Trung ương khẩn trương tham mưu Bộ Chính trị, Ban Bí thư ban hành các quyết định chỉ định nhân sự cấp ủy, Ủy ban Kiểm tra cấp ủy nhiệm kỳ 2025-2030.
vietnamnet.vn
Bộ Chính trị, Ban Bí thư giao Ban Tổ chức Trung ương khẩn trương tham mưu Bộ Chính trị, Ban Bí thư ban hành các quyết định chỉ định nhân sự cấp ủy, ủy ban kiểm tra cấp ủy nhiệm kỳ 2025 - 2030.
tuoitre.vn
