Đạo lý Tất cả các trường phái triết học/ hệ tư tưởng tiêu biểu trên thế giới

Shelbytom:

có file pdf ko m cho t với

Bấm để mở rộng...

Internet Encyclopedia of Philosophy | An encyclopedia of philosophy articles written by professional philosophers.

iep.utm.edu

dungdamchemnhau:

M tham khảo xem :

Internet Encyclopedia of Philosophy | An encyclopedia of philosophy articles written by professional philosophers.

iep.utm.edu

https://vietheravada.net/ebook/bachkhoathutongiao/index.htm

Bấm để mở rộng...

Karl Popper và triết lý khoa học​

Karl Popper (1902–1994) là một trong những triết gia khoa học có ảnh hưởng lớn nhất thế kỷ 20.

Ông đã đóng góp đáng kể vào các tranh luận về phương pháp luận khoa học, cách lựa chọn lý thuyết, ranh giới giữa khoa học và phi khoa học, xác suất, cơ học lượng tử, và phương pháp luận trong khoa học xã hội. Tác phẩm của ông có ảnh hưởng sâu rộng không chỉ trong triết học mà còn trong khoa học và xã hội nói chung.

Popper tập trung vào vấn đề phân định ranh giới giữa khoa học và phi khoa học, với tiêu chí là khả năng bị bác bỏ (falsifiability). Theo ông, một lý thuyết khoa học phải đưa ra các dự đoán có thể bị chứng minh là sai. Khi một lý thuyết bị phản bác, các nhà khoa học có thể điều chỉnh, từ bỏ, hoặc đưa ra lý thuyết khác tốt hơn. Tuy nhiên, quá trình này phải luôn hướng tới các dự đoán mới có thể kiểm chứng được.

Popper cho rằng các lý thuyết miễn nhiễm với bác bỏ do sử dụng giả thuyết bổ trợ không kiểm chứng sẽ không còn được coi là khoa học. Điểm quan trọng trong phương pháp của ông là loại bỏ vai trò của lập luận quy nạp (inductive reasoning), vốn không phù hợp với việc lựa chọn lý thuyết.

Các đóng góp nổi bật khác:​

Ngoài nguyên lý bác bỏ, Popper đã phát triển thuyết khuynh hướng (propensity theory) về xác suất, coi xác suất là thuộc tính khách quan của các điều kiện thí nghiệm.

Ông sử dụng lý thuyết này để giải thích cơ học lượng tử theo hướng hiện thực.

Trong khoa học xã hội, ông bác bỏ chủ nghĩa lịch sử (historicist approach) - tức việc xây dựng các quy luật chung cho toàn bộ lịch sử nhân loại - và đề xuất sử dụng phương pháp luận cá nhân (methodological individualism) cùng logic tình huống (situational logic).

Bấm để mở rộng...

1. Bối cảnh cuộc đời​

Popper học tại Đại học Vienna từ năm 1918, tập trung vào toán học và vật lý lý thuyết. Năm 1928, ông nhận bằng Tiến sĩ Triết học với luận án về phương pháp luận trong tâm lý học tư duy. Qua công trình này, ông nhận ra rằng logic cần được ưu tiên hơn các quá trình tư duy chủ quan – một quan điểm ảnh hưởng sâu sắc đến các tác phẩm về triết học khoa học của ông.

Năm 1935, Popper xuất bản cuốn Logik der Forschung (Logic of Research), đặt nền tảng cho phương pháp luận bác bỏ. Tại đây, ông phản bác các nhà triết học thuộc nhóm Vienna Circle, mặc dù chia sẻ mối quan tâm về phương pháp luận khoa học.

Trong Chiến tranh Thế giới II, Popper giảng dạy tại New Zealand và xuất bản các bài viết trong The Poverty of Historicism (1957), phê phán phương pháp luận của khoa học xã hội, đặc biệt là nỗ lực tạo ra các quy luật dự đoán lịch sử. Sau đó, ông chuyển đến Anh và làm việc tại Trường Kinh tế London (1946–1969).

Những tác phẩm quan trọng thời kỳ này gồm Conjectures and Refutations (1963) và The Propensity Interpretation of Probability (1959).

Ông tiếp tục viết và tranh luận triết học cho đến khi qua đời năm 1994.

Bấm để mở rộng...

2. Nguyên lý bác bỏ và tiêu chí phân định​

​

1. Vấn đề phân định ranh giới khoa học​

Popper tập trung vào cách phân biệt các lý thuyết khoa học với phi khoa học.

Ông phản đối tiêu chí kiểm chứng được (verifiability criterion) của các nhà kinh nghiệm luận logic, vì:

• Tiêu chí này coi các phát biểu tồn tại (như “kỳ lân tồn tại”) là khoa học dù không thể bác bỏ.
  
  
• Các phát biểu phổ quát (như “mọi con thiên nga đều trắng”) lại bị xem là vô nghĩa, dù chúng có thể bị chứng minh sai (như quan sát thấy thiên nga đen).
  
  
• Chính tiêu chí kiểm chứng cũng không thể tự kiểm chứng.

2. Tiêu chí của Popper: Bác bỏ​

Popper thay thế tiêu chí kiểm chứng bằng tiêu chí bác bỏ được. Một lý thuyết khoa học cần:

• Đưa ra những dự đoán táo bạo, có khả năng bị chứng minh là sai.
  
  
• Chấp nhận rủi ro sai lầm, sẵn sàng kiểm tra lý thuyết và đối mặt với bác bỏ.

Các lý thuyết phi khoa học thường không thể bị bác bỏ vì không có quan sát nào có thể chứng minh chúng sai.

3. So sánh với tiêu chí kiểm chứng​

Popper không coi các phát biểu phi khoa học là vô nghĩa, mà cho rằng chúng có vai trò trong triết học và khoa học.

Dù ông tin rằng các lý thuyết khoa học hướng đến chân lý, Popper khẳng định không thể chắc chắn chúng là đúng.

Thay vì xác nhận các tuyên bố, khoa học tiến triển nhờ loại bỏ các lý thuyết không phù hợp, giống như quá trình tiến hóa.

Bấm để mở rộng...

a) Popper về Vật lý và Phân tâm học​

Popper sử dụng sự tương phản giữa thuyết tương đối tổng quát (general relativity - GR) của Einstein và các lý thuyết phân tâm học (psychoanalysis) của Freud và Adler để làm rõ khái niệm phân biệt giữa khoa học và phi khoa học. GR được coi là khoa học vì nó có thể kiểm nghiệm bằng các thí nghiệm quyết định. Thí nghiệm của Eddington năm 1919 là minh chứng tiêu biểu, khi kiểm tra sự lệch của ánh sáng từ các ngôi sao khi đi qua mặt trời, khẳng định dự đoán của GR và bác bỏ cơ học Newton.

Trong khi đó, phân tâm học bị coi là phi khoa học vì nó không thể bị bác bỏ. Phân tâm học giải thích mọi hành vi, dù trái ngược nhau, bằng cách viện dẫn các khái niệm như "sự kìm nén" (repression) hoặc "sự thăng hoa" (sublimation). Do không có dự đoán cụ thể nào có thể kiểm nghiệm, phân tâm học thiếu cơ sở để tạo ra các thí nghiệm quyết định. Popper kết luận rằng khoa học khác biệt với phi khoa học ở vai trò trung tâm của sự kiểm nghiệm bằng quan sát và bằng chứng, chứ không phải ở tính đúng đắn hay hữu ích của lý thuyết.

Bấm để mở rộng...

b) Các giả thuyết phụ và giả thuyết ứng biến​

Popper cũng giải thích cách lý thuyết khoa học được điều chỉnh khi đối mặt với thất bại dự đoán bằng cách sử dụng các giả thuyết phụ (auxiliary hypotheses). Ví dụ, khi phát hiện quỹ đạo của sao Thiên Vương (Uranus) không khớp với dự đoán của cơ học Newton, các nhà khoa học đề xuất giả thuyết về sự tồn tại của sao Hải Vương (Neptune). Sau đó, họ dự đoán và phát hiện sao Hải Vương, khẳng định giá trị của giả thuyết phụ.

Tuy nhiên, Popper phân biệt điều này với các giả thuyết ứng biến (ad hoc hypotheses), không tạo ra được dự đoán có thể kiểm nghiệm. Ông nêu ví dụ về chủ nghĩa Marx, ban đầu là một lý thuyết khoa học vì đưa ra các dự đoán về sự sụp đổ của chủ nghĩa tư bản ở các nền kinh tế phát triển nhất. Nhưng khi các dự đoán không xảy ra, các nhà Marxist đưa ra giả thuyết ứng biến để bảo vệ lý thuyết mà không cung cấp dự đoán mới, khiến nó trở thành phi khoa học. Popper nhấn mạnh rằng lý thuyết khoa học phải tuân thủ nguyên tắc chấp nhận bị bác bỏ khi dự đoán thất bại.

Bấm để mở rộng...

c. Các câu cơ bản và vai trò của quy ước​

Popper nhận thấy một vấn đề trong lý thuyết bác bỏ (falsification) đơn giản, đó là cách xác định các quan sát có thể được coi là bằng chứng bác bỏ một lý thuyết. Một quan sát tưởng chừng bác bỏ có thể không phản ánh hiện tượng thật, mà lại bị ảnh hưởng bởi sự thiên vị lý thuyết hoặc sai số đo lường. Ví dụ, sinh viên có thể thu được kết quả "sai" trong thí nghiệm, hoặc một nhóm nhỏ nhà nghiên cứu báo cáo kết quả khác biệt với cộng đồng khoa học rộng lớn hơn.

Khi xảy ra nghi ngờ về sai số hoặc thiên vị, các nhà khoa học có thể đề xuất một giả thuyết phụ (auxiliary hypothesis) để kiểm tra. Tuy nhiên, Popper lập luận rằng quá trình này không thể giải quyết vấn đề triệt để, vì bất kỳ giả thuyết phụ nào cũng có thể bị tranh cãi và yêu cầu kiểm tra thêm, dẫn đến vòng lặp vô tận. Do đó, cần phải có một điểm dừng trong quá trình bác bỏ.

Để giải quyết vấn đề này, Popper giới thiệu khái niệm "câu cơ bản" (basic statement), là các tuyên bố thực nghiệm cụ thể, xác định được bằng quan sát liên chủ quan (intersubjective observation). Chẳng hạn, "Có một con quạ trong không gian-thời gian k" là một câu cơ bản vì có thể kiểm tra được sự tồn tại của con quạ. Ngược lại, câu "Không có con quạ nào trong không gian-thời gian k" lại không đủ điều kiện.

Popper cũng nhấn mạnh vai trò của quy ước (convention) và sự đồng thuận của cộng đồng khoa học. Nếu cộng đồng khoa học chấp nhận một tuyên bố là cơ bản, nó sẽ được sử dụng để kiểm tra lý thuyết. Nếu không, cần tiếp tục kiểm tra cho đến khi đạt được sự đồng thuận.

Bấm để mở rộng...

d. Quy nạp, xác nhận, và độ gần đúng của sự thật​

Popper sử dụng bác bỏ để giải quyết vấn đề quy nạp (induction) của Hume, trong đó ông bác bỏ việc dùng bằng chứng cụ thể để khẳng định tính đúng đắn của các quy luật khoa học chung. Ông cho rằng dù một lý thuyết đưa ra dự đoán chính xác, điều này không làm tăng khả năng nó đúng. Tuy nhiên, một dự đoán sai có thể ngay lập tức bác bỏ lý thuyết đó.

Popper cũng phân biệt hai khía cạnh của quy nạp: vấn đề logic (logical problem) liên quan đến việc biện minh cho các quy luật chung, và vấn đề tâm lý (psychological problem) liên quan đến việc giải thích tại sao con người kỳ vọng các hiện tượng chưa quan sát được sẽ tuân theo các quy luật đã biết. Ông cho rằng, thay vì dựa vào quy nạp, chúng ta nên ưu tiên các lý thuyết có nội dung thông tin cao hơn (informative content) và được kiểm tra nghiêm ngặt.

Một lý thuyết có độ tin cậy không nhất thiết là lý thuyết đúng, mà chỉ chứng minh rằng nó có thể bị bác bỏ, và do đó đủ điều kiện là khoa học. Tuy nhiên, Popper cố gắng đưa ra khái niệm "độ gần đúng của sự thật" (verisimilitude) để đánh giá các lý thuyết sai. Lý thuyết với nhiều nội dung đúng và ít nội dung sai hơn được coi là gần đúng với sự thật hơn. Dù vậy, các nhà phê bình như Tichý và Miller chỉ ra rằng định nghĩa này không thể so sánh các lý thuyết sai với nhau. Mặc dù Popper nỗ lực sửa đổi định nghĩa, ông không thể đưa ra một công thức chính thức thỏa đáng, nhưng nghiên cứu của ông đã gợi mở nhiều hướng phát triển mới trong lĩnh vực này.

Bấm để mở rộng...

3. Những chỉ trích đối với Chủ nghĩa Falsificationism​

Phương pháp luận của Karl Popper về chủ nghĩa falsificationism đã có ảnh hưởng sâu rộng, nhưng cũng vấp phải nhiều phản đối nghiêm trọng. Những phản đối này, cùng với sự xuất hiện của các phương pháp thay thế, khiến nhiều triết gia khoa học bác bỏ phương pháp luận của Popper.

Để hiểu sâu hơn, người đọc có thể tham khảo các tác phẩm của Kuhn (1962), Salmon (1967), Lakatos (1970, 1980), Putnam (1974), Jeffrey (1975), Feyerabend (1975), Hacking (1983), và Howson & Urbach (1989).

1. Mối quan hệ giữa lý thuyết và quan sát​

Thomas Kuhn cho rằng quan sát luôn bị chi phối bởi lý thuyết (theory-laden), nghĩa là những gì quan sát được thường bị ảnh hưởng đáng kể bởi niềm tin lý thuyết có sẵn. Ví dụ, người làm việc trong cơ chế Newton cổ điển có thể có các quan sát khác hẳn so với người làm việc trong cơ chế tương đối tính.

Popper thừa nhận hiện tượng này và cho rằng cộng đồng khoa học cần đạt được sự đồng thuận về các "câu cơ bản" (basic sentences) để kiểm tra lý thuyết cạnh tranh. Tuy nhiên, nếu các nhà khoa học không đồng ý về câu nào là cơ bản, việc bác bỏ lý thuyết sẽ không thể thực hiện được.

2. Thực tiễn khoa học và lý thuyết falsification​

Nhiều nhà triết học chỉ ra rằng các nhà khoa học hiếm khi từ bỏ lý thuyết ngay cả khi nó gặp phải những dự đoán sai. Họ thường giữ lại lý thuyết cho đến khi có một lý thuyết thay thế tốt hơn.
Ví dụ: Lakatos (1970) lập luận rằng các nhà khoa học trước thời Einstein có thể chấp nhận các hiện tượng trái ngược với cơ học Newton miễn là không có lý thuyết thay thế tốt hơn.

3. Phản đối việc sử dụng lý thuyết đã được kiểm chứng​

Popper đề xuất rằng việc lựa chọn lý thuyết nên dựa trên các lý thuyết được kiểm chứng tốt, ngay cả khi chúng không có khả năng cao là đúng. Tuy nhiên, các nhà phê bình như Jeffrey (1975) và Salmon (1981) cho rằng quan điểm của Popper không cung cấp lý do để tin rằng các lý thuyết được kiểm chứng sẽ dự đoán chính xác hơn trong tương lai.

4. Hạn chế trong việc phân biệt khoa học và phi khoa học​

Nếu không có một danh mục rõ ràng về các "câu cơ bản", tiêu chí phân biệt khoa học và phi khoa học của Popper không còn hiệu quả.

Mặc dù các phê bình này khiến nhiều người từ bỏ chủ nghĩa falsificationism, nhưng vẫn có những nỗ lực bảo vệ tư tưởng của Popper, như công trình của David Miller (1998).

Bấm để mở rộng...

Popper cho rằng dù chúng ta không thể chứng minh một cách chắc chắn rằng các lý thuyết khoa học cụ thể là đúng, ông vẫn bảo vệ quan điểm hiện thực (realism), khẳng định rằng "mục tiêu trong khoa học là mô tả (và trong chừng mực có thể, giải thích) thực tại" (1975, tr. 40). Mặc dù ông thừa nhận rằng chủ nghĩa hiện thực, theo tiêu chí của chính ông, là một quan điểm siêu hình không thể bác bỏ, Popper vẫn cho rằng chúng ta có lý do chính đáng để chấp nhận chủ nghĩa hiện thực và bác bỏ các quan điểm phi hiện thực (anti-realism) như chủ nghĩa duy tâm (idealism) hoặc chủ nghĩa công cụ (instrumentalism).

Cụ thể, ông lập luận rằng chủ nghĩa hiện thực vừa thuộc về lẽ thường, vừa được bao hàm trong các lý thuyết khoa học tốt nhất của chúng ta. Ngược lại, ông cho rằng các lập luận nổi bật ủng hộ quan điểm phi hiện thực thường dựa trên "một sự tìm kiếm sai lầm về sự chắc chắn hoặc nền tảng an toàn để xây dựng" (1975, tr. 42). Một khi chấp nhận rằng không thể đạt được tri thức chắc chắn, như Popper khẳng định, sức hấp dẫn của các lập luận này sẽ giảm đi đáng kể.

Popper nhấn mạnh rằng các lý thuyết khoa học nên được hiểu như là nỗ lực mô tả một thực tại độc lập với tâm trí con người. Vì vậy, ông bác bỏ diễn giải Copenhagen (Copenhagen interpretation) trong cơ học lượng tử, theo đó hành động đo lường của con người đóng vai trò căn bản trong việc làm sụp đổ hàm sóng (wave-function) và ngẫu nhiên khiến một hạt có vị trí hoặc động lượng xác định.

Popper đặc biệt phản đối ý tưởng mà ông liên kết với diễn giải Copenhagen rằng các phương trình xác suất mô tả kết quả đo lường tiềm năng chỉ phản ánh trạng thái chủ quan của người quan sát, thay vì các thuộc tính vật lý tồn tại độc lập với tâm trí như vị trí hoặc động lượng của các hạt.

Bấm để mở rộng...

Trong bối cảnh tranh luận này, Popper đã giới thiệu thuyết khuynh hướng về xác suất, tuy nhiên, thuyết này không chỉ áp dụng cho thế giới lượng tử mà còn có thể được sử dụng để giải thích các tuyên bố về xác suất trong các lĩnh vực khác của khoa học và đời sống hàng ngày. Theo thuyết này, xác suất là các tuyên bố khách quan về thế giới bên ngoài, độc lập với tâm trí con người, và có thể có các xác suất cho các sự kiện đơn lẻ, không lặp lại.

Popper đề xuất thuyết khuynh hướng như một biến thể của thuyết tần suất tương đối (relative frequency theory) do các nhà thực chứng lôgic như Richard von Mises và Hans Reichenbach bảo vệ. Theo các phiên bản đơn giản của thuyết tần suất, xác suất của một sự kiện loại e được định nghĩa là tần suất tương đối của e trong một lớp tham chiếu lớn, hoặc thậm chí vô hạn. Ví dụ, tuyên bố rằng "xác suất gieo một mặt sáu bằng một con xúc xắc công bằng là 1/6" được hiểu là trong một chuỗi dài các lần gieo với con xúc xắc công bằng, mặt sáu sẽ xuất hiện 1/6 số lần.

Popper lập luận rằng thuyết khuynh hướng khắc phục hạn chế của thuyết tần suất trong việc giải quyết xác suất các sự kiện đơn lẻ. Theo ông, xác suất nên được xem là khuynh hướng của các thí nghiệm (experimental setups) tạo ra kết quả nhất định, thay vì được rút ra từ lớp tham chiếu của các kết quả đã được thực hiện.

Bấm để mở rộng...

Popper cho rằng thuyết khuynh hướng cung cấp cơ sở cho một giải pháp hiện thực đối với vấn đề đo lường trong cơ học lượng tử. Trái ngược với diễn giải Copenhagen, ông lập luận rằng các xác suất trong cơ học lượng tử phản ánh khuynh hướng của các thí nghiệm tạo ra các kết quả nhất định, chứ không phải trạng thái thiếu hiểu biết của người quan sát.

Điều này, theo ông, không đưa ra các vấn đề siêu hình thú vị nào ngoài những vấn đề đã được đặt ra bởi cơ học cổ điển và cũng dễ dàng được giải thích theo cách tiếp cận hiện thực.

Bấm để mở rộng...

Công trình sớm của Popper chủ yếu tập trung vào các khoa học tự nhiên, đặc biệt là các lĩnh vực mà thử nghiệm đóng vai trò quan trọng. Popper cho rằng các khoa học hợp pháp, như vật lý, tiến bộ thông qua việc hình thành lý thuyết và kiểm tra chúng qua các thí nghiệm nhằm bác bỏ lý thuyết đó. Quá trình bác bỏ lý thuyết này là yếu tố phân biệt khoa học với các hoạt động không phải khoa học như triết học hay phân tâm học.

Tuy nhiên, tình hình lại khác trong các khoa học xã hội, nơi thử nghiệm ít đóng vai trò trung tâm. Popper chỉ trích nhiều phương pháp trong các ngành này, đặc biệt là lịch sử luận (historicism). Ông cho rằng lịch sử luận—niềm tin rằng lịch sử theo những quy luật hoặc mô hình có thể dự đoán được—không thể được kiểm tra hay bác bỏ vì lịch sử loài người là duy nhất và không thể tái lập lại. Khác với các khoa học tự nhiên, nơi các định lý có thể được kiểm tra lại nhiều lần (ví dụ, định lý trọng lực), các dự đoán về lịch sử không thể kiểm tra theo cách như vậy.

Popper cũng chỉ trích việc kỹ thuật xã hội utopia, khi các chính phủ cố gắng tái cấu trúc xã hội dựa trên các kế hoạch tổng thể. Ông lập luận rằng việc thất bại của những kế hoạch này thường không được kiểm tra vì thiếu phương pháp để thử nghiệm và điều chỉnh kế hoạch khi chúng thất bại.

Thay vì lịch sử luận và chủ nghĩa toàn diện utopia, Popper ủng hộ phương pháp luận cá nhân (methodological individualism), quan điểm cho rằng hành vi xã hội nên được phân tích dựa trên hành vi của các cá nhân tạo nên chúng. Theo Popper, nhiều thể chế xã hội quan trọng, chẳng hạn như thị trường, không phải là kết quả của thiết kế có chủ đích mà thay vào đó là kết quả của hành động không có sự phối hợp của những cá nhân có động cơ khác nhau.

Bấm để mở rộng...

Mặc dù nhiều tuyên bố của Popper đã bị chỉ trích, những đóng góp của ông đối với triết học khoa học là rất lớn. Như đã đề cập trước đó, Popper là một trong những người chỉ trích quan trọng nhất đối với chương trình của các nhà logic thực nghiệm, và những chỉ trích của ông đã ảnh hưởng đến công việc sau này của các nhà logic thực nghiệm và các nhà phê phán họ.

Bên cạnh đó, mặc dù phương pháp tiếp cận dựa trên bác bỏ của ông không còn được chấp nhận rộng rãi trong triết học khoa học, nó đã đóng một vai trò quan trọng trong việc đặt nền móng cho các công trình sau này trong lĩnh vực này, bao gồm công trình của Kuhn, Lakatos và Feyerabend, cũng như các lý thuyết Bayes hiện đại.

Ngoài ra, sự phổ biến rộng rãi của thuyết bác bỏ (falsificationism)—cả trong và ngoài cộng đồng khoa học—đã có một vai trò quan trọng trong việc củng cố hình ảnh của khoa học như một hoạt động chủ yếu mang tính thực nghiệm và làm nổi bật sự khác biệt giữa khoa học thực sự và cái gọi là khoa học giả mạo.

Cuối cùng, công trình của Popper về nhiều vấn đề chuyên môn trong triết học khoa học—bao gồm lý thuyết xác suất, cơ học lượng tử, lý thuyết về sự thật có thể kiểm tra và phương pháp luận cá nhân—vẫn tiếp tục ảnh hưởng đến các nhà nghiên cứu đương đại.

Bấm để mở rộng...

Phần 2 : Willard Van Orman Quine: Triết học khoa học​

​

Tiểu sử W.V.O. Quine và tư tưởng triết học của ông​

Thay vào đó, triết học của ông là một nỗ lực hệ thống nhằm hiểu bản chất của khoa học bằng chính các công cụ và nguyên tắc của khoa học. Điều này bao gồm cả khía cạnh nhận thức luận (epistemology) và bản thể luận (ontology) trong lý thuyết khoa học.

Quine nổi tiếng với khái niệm "nhận thức luận tự nhiên hóa" (naturalized epistemology), tức là tìm cách giải thích khoa học về cách con người xây dựng các lý thuyết khoa học phức tạp từ thông tin giác quan ít ỏi. Ông cũng nhấn mạnh việc sử dụng logic hình thức để làm rõ các đối tượng mà chúng ta coi là thực trong thế giới quan của mình.

Tư tưởng của Quine, mặc dù không được tất cả các triết gia chấp nhận hoàn toàn, đã có ảnh hưởng sâu rộng, đặc biệt là cách tiếp cận thực nghiệm (empirical reconfiguration) trong triết học và triết học khoa học.

Bấm để mở rộng...

1. Chủ nghĩa tự nhiên (Naturalism)​

Chủ nghĩa tự nhiên của Quine là một bước ngoặt so với truyền thống triết học phương Tây, vốn thường xem triết học như một lĩnh vực độc lập, cung cấp các điều kiện tiên nghiệm (a priori) để hỗ trợ hoặc chứng minh các tuyên bố khoa học.

Các triết gia như Plato, Descartes và Kant đã xây dựng triết học như một cơ sở lý thuyết tách biệt với khoa học thực nghiệm. Ví dụ, Plato coi hình học như công cụ để tiếp cận thế giới ý niệm (realm of ideas), còn Descartes sử dụng suy ngẫm nội tại để tìm kiếm chân lý không thể chối cãi. Kant thì lập luận rằng lý trí con người đóng vai trò tích cực trong việc định hình trải nghiệm và tri thức khoa học.

Ngược lại, truyền thống kinh nghiệm luận (empiricism) từ Locke đến Russell tập trung vào kinh nghiệm như nguồn gốc của mọi tri thức. Tuy nhiên, ngay cả trong truyền thống này, các vấn đề như tri thức logic và toán học vẫn chưa hoàn toàn được giải quyết, vì chúng không dường như phụ thuộc vào kinh nghiệm. Rudolf Carnap đã giải quyết vấn đề này bằng cách phân biệt tuyên bố phân tích (analytic) và tổng hợp (synthetic):

• Tuyên bố phân tích, như “Tất cả những người đàn ông độc thân đều chưa kết hôn,” đúng dựa trên ý nghĩa của từ ngữ.
• Tuyên bố tổng hợp, như “Một số người đàn ông độc thân cao hơn 6 feet,” cần được kiểm chứng bằng kinh nghiệm.

Quine bác bỏ quan điểm phân biệt giữa phân tích và tổng hợp, đồng thời phủ nhận tính tiên nghiệm trong tri thức logic và toán học. Ông lập luận rằng triết học không nên được xem là một lĩnh vực tách biệt, mà là một phần tự nhiên của khoa học.

Quine nhấn mạnh rằng triết học phải bắt đầu từ trong chính hệ thống tri thức của khoa học. Ông ví von tri thức như một con tàu đang lênh đênh trên biển, phải sửa chữa ngay trên hành trình thay vì đợi cập bến. Triết gia và nhà khoa học, theo ông, đều ở "cùng một con thuyền" (same boat).

Triết học tự nhiên hóa của Quine không chỉ áp dụng cho các ngành khoa học tự nhiên mà còn bao gồm tâm lý học, kinh tế học, xã hội học, và cả lịch sử. Theo ông, bất kỳ tuyên bố nào đóng góp vào một lý thuyết có thể kiểm chứng đều được coi là khoa học.

Triết lý của Quine nhấn mạnh sự "liền mạch" của tri thức (seamlessness of knowledge): mọi tuyên bố tri thức đều thuộc về một hệ thống niềm tin duy nhất, không có sự phân biệt về tiêu chuẩn bằng chứng. Điều này dẫn đến việc ông bác bỏ hoàn toàn yếu tố tiên nghiệm trong tri thức và ủng hộ quan điểm rằng triết học không khác biệt với khoa học, mà là sự phản ánh khoa học về chính khoa học.

Cuối cùng, Quine cho rằng triết học chỉ có thể tiến bộ nếu áp dụng các tiêu chuẩn rõ ràng và nghiêm ngặt của khoa học. Những khái niệm mơ hồ trong triết học, như “tri thức,” nên được thay thế bằng các thuật ngữ kỹ thuật, chẳng hạn như “hệ thống thế giới” (system of the world) hoặc “lý thuyết của chúng ta” (our theory). Điều này, theo Quine, giúp triết học giải quyết được các vấn đề thực tiễn và tiến bộ như các ngành khoa học khác.

Bấm để mở rộng...

Quan điểm của Quine về nhận thức luận (epistemology) mở rộng hướng tiếp cận triết học vào việc nghiên cứu tri thức con người, kết quả là sự tự nhiên hóa nhận thức luận. Theo đó, nhận thức luận không còn tìm kiếm sự xác nhận triết học độc lập về tri thức khoa học mà thay vào đó là việc trình bày cách con người phát triển hiểu biết khoa học có hệ thống về thế giới dựa trên các kích thích giác quan.

a) Quan điểm cốt lõi của Quine​

Quine miêu tả nhiệm vụ của nhận thức luận tự nhiên hóa như sau:

"Nhiệm vụ của nhận thức luận tự nhiên hóa, theo tôi, là hiểu rõ hơn các chuỗi quan hệ nhân quả và hệ quả nối liền sự tác động lên bề mặt giác quan của chúng ta ở một cực với đầu ra khoa học ở cực còn lại." (Quine, 1995c, 349)
Ông cũng nhấn mạnh rằng quá trình này giống như việc tái cấu trúc lý tính cách con người và loài người đạt được lý thuyết có trách nhiệm về thế giới bên ngoài.

Quine không tìm cách xác lập các cơ sở triết học độc lập cho khoa học. Thay vào đó, ông sử dụng các công cụ khoa học để làm rõ cách ngôn ngữ nhận thức và lý thuyết khoa học của chúng ta liên kết một cách hệ thống với kích thích giác quan. Cách tiếp cận này yêu cầu những khái niệm triết học truyền thống như "kinh nghiệm" hay "thế giới bên ngoài" phải được thay thế bằng những thuật ngữ khoa học như "kích thích giác quan" hay "câu quan sát."

b) Tầm quan trọng của Observation sentence​

Quine đặc biệt chú trọng vào vai trò của câu quan sát (observation sentence), định nghĩa là những câu mà con người chấp nhận hoặc từ chối ngay lập tức dựa trên kích thích giác quan:

• Câu quan sát được học thông qua sự liên kết trực tiếp giữa kích thích thần kinh và phản hồi ngôn ngữ.
• Ví dụ, trẻ em học cách nói "sữa" khi nhận kích thích từ sự hiện diện của sữa.
• Những câu này đóng vai trò như điểm kiểm tra cuối cùng của khoa học vì chúng đảm bảo tính khách quan và liên kết trực tiếp với thực tế.

c) Phương pháp tiếp cận di truyền (genetic approach)​

Quine áp dụng phương pháp tiếp cận di truyền để nghiên cứu mối quan hệ giữa bằng chứng quan sát và lý thuyết khoa học, tập trung vào cách con người học ngôn ngữ nhận thức:

• Trẻ nhỏ ban đầu đáp ứng với kích thích bằng những phản ứng nguyên thủy, rồi dần phát triển ngôn ngữ và tri thức thông qua khuyến khích hoặc phản hồi từ môi trường.
• Các câu quan sát như “Con chó,” “Mưa rồi,” không được phân tích thành các từ đơn lẻ mà được học như một đơn vị nguyên khối (holophrastically).

d) Hài hòa tiêu chuẩn cảm thụ
​

Một trong những câu hỏi quan trọng mà Quine giải quyết là: làm thế nào để những tiêu chuẩn cảm thụ cá nhân (perceptual similarity) giữa các cá nhân lại hòa hợp để tạo nên sự giao tiếp chung?

• Tiêu chuẩn cảm thụ bẩm sinh: Quine lập luận rằng các tiêu chuẩn này một phần được định hình bởi chọn lọc tự nhiên. Chúng giúp con người dự đoán và thích nghi với môi trường, mang lại lợi thế sống sót.
  
  
• Chọn lọc tự nhiên: Tiêu chuẩn cảm thụ của tổ tiên chúng ta đã được điều chỉnh để phù hợp với môi trường chung, từ đó cho phép chúng ta giao tiếp và xây dựng các khái niệm khoa học chính xác hơn.

e) Phê phán và phòng vệ của Quine​

Phương pháp của Quine, với sự nhấn mạnh vào học thuyết hành vi (behaviorism) và phản ứng có điều kiện, đã bị phê phán là quá hạn chế. Tuy nhiên, ông đã bảo vệ quan điểm của mình bằng cách mở rộng hành vi luận để bao gồm các yếu tố di truyền, thần kinh học và các năng lực bẩm sinh.

Quine khẳng định rằng nhận thức luận tự nhiên hóa không phải là giả thuyết kinh nghiệm thuần túy mà là một cách tiếp cận phù hợp với yêu cầu phương pháp luận của khoa học.

Bấm để mở rộng...

Bên cạnh mối quan tâm đến việc tiếp thu tri thức khoa học, Quine còn suy xét lý thuyết như một sản phẩm hoàn thiện hơn và xem xét mối quan hệ giữa lý thuyết này và bằng chứng ở một mức độ tổng quát hơn:

"Trong mớ bòng bong về các mối quan hệ giữa kích thích cảm giác và lý thuyết khoa học của chúng ta về thế giới, có một đoạn mà ta có thể tách rời ra và làm rõ mà không cần đi sâu vào thần kinh học, tâm lý học, tâm lý ngôn ngữ, di truyền học, hay lịch sử. Đó là phần mà lý thuyết được kiểm nghiệm bằng dự đoán. Đây là mối quan hệ hỗ trợ bằng chứng, và các yếu tố cốt lõi của nó có thể được mô hình hóa qua phân tích logic đơn thuần." (Quine, 1992, tr. 1-2)

a) Mối quan hệ giữa lý thuyết và bằng chứng​

Quine cho rằng lý thuyết khoa học của chúng ta về thế giới ngụ ý các bằng chứng thông qua các hệ quả logic. Ví dụ, lý thuyết về cấu tạo vật lý của kim loại dự đoán rằng kim loại sẽ giãn nở khi bị đun nóng. Nếu ta làm nóng một miếng kim loại và nó giãn nở, điều này củng cố niềm tin vào giả thuyết ban đầu. Tuy nhiên, nếu kết quả dự đoán không xảy ra, giả thuyết bị bác bỏ, và lý thuyết cần được sửa đổi. Quá trình sửa đổi này phải đảm bảo loại bỏ hệ quả sai lầm nhưng vẫn giữ nguyên các tuyên bố đúng trước đó.

Điều này cho thấy Quine chấp nhận phương pháp giả thuyết-diễn dịch, một cách tiếp cận được nhiều triết gia nhấn mạnh là cốt lõi của nghiên cứu khoa học. Ông cũng đồng ý với Karl Popper rằng quan sát chỉ có thể bác bỏ giả thuyết chứ không thể xác nhận chúng (1992, tr. 12-16).

b) Sự thiếu xác định của bằng chứng​

Quine nhấn mạnh rằng không có tập hợp các bằng chứng nào có thể suy diễn logic ra lý thuyết của chúng ta. Thay vào đó, ông giới thiệu khái niệm “các mệnh đề quan sát dạng điều kiện” (observation categoricals), những câu mệnh đề giả định liên kết hai mệnh đề quan sát. Chúng dự đoán mối quan hệ giữa điều kiện thử nghiệm và kết quả quan sát, ví dụ: “Nếu trời mưa, thì sẽ có nước chảy” hoặc “Nơi nào có khói, nơi đó có lửa”.

Những dự đoán này dựa vào các mệnh đề quan sát trực tiếp liên quan đến kích thích cảm giác, nhưng bản thân mệnh đề điều kiện là các câu mang tính vĩnh cửu, có thể được tích hợp vào lý thuyết nếu chúng đúng. Phương pháp thực nghiệm do đó cung cấp cơ sở biện minh cho niềm tin khoa học: các giả thuyết được biện minh khi chúng đưa ra dự đoán thành công.

c) Sự thiếu xác định và các lý thuyết thay thế​

Quine lập luận rằng có thể tồn tại nhiều lý thuyết khác nhau tương thích với cùng một tập hợp bằng chứng. Điều này được gọi là "sự thiếu xác định của lý thuyết bởi bằng chứng". Tuy nhiên, ông cho rằng việc xác định rõ các lý thuyết thay thế có ý nghĩa thực sự không hề đơn giản. Ông sử dụng ý tưởng "dịch thuật giữa các lý thuyết" để làm nổi bật sự khác biệt này, nơi mà các lý thuyết thay thế không thể được dịch sang nhau theo từng câu.

Ví dụ, hai lý thuyết có thể đổi chỗ cho các thuật ngữ như “phân tử” và “electron” nhưng vẫn tương đương về mặt thực nghiệm. Điều này dẫn đến khả năng tồn tại các lý thuyết không thể hòa giải ngay cả khi chúng tương đương về mặt bằng chứng (Quine, 1975b, tr. 242).

d) Biện minh và vai trò của thực nghiệm​

Quine bác bỏ chỉ trích rằng tri thức luận tự nhiên của ông loại bỏ mối quan tâm đến vấn đề biện minh. Ông nhấn mạnh rằng sự biện minh cho các giả thuyết khoa học chủ yếu được thể hiện trong ngữ cảnh thực nghiệm, nơi các dự đoán được kiểm nghiệm và các giả thuyết thành công được chấp nhận. Điều này tương thích với quan điểm truyền thống rằng tri thức luận phải thiết lập các điều kiện để niềm tin được xem là biện minh.

Mặc dù từ chối một quan điểm đánh giá khoa học từ bên ngoài, Quine vẫn cung cấp một khung lý thuyết để giải quyết các vấn đề biện minh bằng cách dựa vào các phương pháp thực nghiệm và nguồn lực khoa học.

Bấm để mở rộng...

Phần 2 : Willard Van Orman Quine: Triết học khoa học (tt)​

Quine quan tâm không chỉ đến việc xây dựng và hỗ trợ bằng chứng cho lý thuyết khoa học của chúng ta mà còn đến các cam kết bản thể học (ontological commitments) của nó. Ông tìm hiểu về cấu trúc tổng quát của thế giới và cách lý thuyết khoa học làm rõ những khía cạnh này (Quine 1960). Công việc này đòi hỏi một triết gia tự nhiên chủ nghĩa (naturalist philosopher) phải tổ chức và hệ thống hóa lý thuyết khoa học để đơn giản hóa nó, đồng thời xác định các thực thể nào cần được coi là có thực.

Quine đề xuất quá trình "quy chuẩn hóa" (regimentation) lý thuyết bằng cách chuyển nó sang ngôn ngữ logic rõ ràng và chặt chẽ (1960). Quy chuẩn hóa giúp giảm thiểu cam kết bản thể học thông qua các kỹ thuật logic, chứng minh rằng lý thuyết không nhất thiết phải công nhận sự tồn tại của một số loại thực thể (Hylton 2007). Mục tiêu là làm cho lý thuyết chính xác và hệ thống hơn, một bước quan trọng để cải thiện tri thức nhân loại, vượt qua sự hiểu biết thông thường để đạt tới khoa học tinh vi (Quine 1976b).

Ngôn ngữ thông thường thường mơ hồ và khó xác định các cam kết bản thể học. Chỉ khi lý thuyết được biểu diễn trong ngôn ngữ quy chuẩn, chúng ta mới có thể đặt câu hỏi về sự tồn tại của các thực thể mà nó yêu cầu (Quine 1979). Quine cho rằng logic của bậc nhất (first-order logic) là cách tốt nhất để quy chuẩn hóa lý thuyết vì nó đơn giản và sáng tỏ hơn (Hylton 2007).

Ví dụ, Quine thảo luận về "cặp sắp thứ tự" (ordered pair) trong lý thuyết tập hợp (set theory). Mặc dù chúng ta cần các cặp sắp thứ tự để định nghĩa mối quan hệ (như quan hệ cha-con), Quine chứng minh rằng ta có thể định nghĩa chúng chỉ bằng tài nguyên của lý thuyết tập hợp, mà không cần giả định sự tồn tại độc lập của chúng. Ông lập luận rằng những định nghĩa này đủ để đáp ứng nhu cầu giải thích mà không cần các thực thể bổ sung.

Trong triết học tâm trí, Quine áp dụng cách tiếp cận tương tự, giải thích các trạng thái tinh thần (mental states) như những trạng thái của cơ thể vật lý, tránh cam kết với các thực thể tinh thần. Việc xác định hay loại bỏ thực thể tinh thần, theo ông, chỉ là vấn đề cách diễn đạt (rhetorical choice) trong ngữ cảnh logic.

Quine cho rằng nhiều vấn đề triết học phát sinh từ ngôn ngữ mơ hồ và có thể được giải quyết bằng cách sử dụng ngôn ngữ logic chính xác. Quan điểm của ông nhấn mạnh sự liên tục giữa triết học và khoa học, với cả hai đều hướng tới sự đơn giản hóa và làm rõ tri thức nhân loại.

Bấm để mở rộng...

5. Thuyết Vật lý, Thuyết Công cụ và Chủ nghĩa Hiện thực​

Quan điểm chung của Quine về bản thể luận được thể hiện qua sự nhấn mạnh vào sự rõ ràng, tính hữu ích, sự giảm thiểu bản thể, và sự đơn giản cũng như tiết kiệm trong cam kết lý thuyết. Tuy nhiên, trong khi Quine từng có thời gian tiếp cận chủ nghĩa danh xưng, điều này không có nghĩa rằng ông là người theo chủ nghĩa danh xưng. Thực tế, Quine chấp nhận các thực thể trừu tượng như số và hàm số, vì chúng đóng vai trò quan trọng trong toán học và khoa học tự nhiên. Theo Quine, loại bỏ các thực thể trừu tượng sẽ làm mất đi cấu trúc lý thuyết hỗ trợ khoa học và toán học, qua đó hạn chế khả năng dự đoán và giải thích thế giới của chúng ta.

Đặc biệt, Quine tập trung vào tập hợp như loại thực thể trừu tượng duy nhất cần thiết cho hệ thống lý thuyết của chúng ta. Ông cho rằng các thực thể toán học khác có thể được định nghĩa dựa trên tập hợp, giúp bảo toàn vai trò quan trọng của toán học mà không mở rộng phạm vi bản thể luận.

Khi gọi quan điểm của Quine là "thuyết vật lý", cần lưu ý rằng ông chấp nhận cả các thực thể vật lý lẫn trừu tượng, khác với định nghĩa truyền thống chỉ chấp nhận các thực thể vật chất. Quine nhấn mạnh rằng không có sự kiện nào xảy ra trong thế giới mà không có sự thay đổi trạng thái vi vật lý. Dù vậy, ông không ủng hộ chủ nghĩa vật lý quy giản, mà là "chủ nghĩa vật lý không quy giản," nơi các sự kiện tinh thần được đồng nhất với các sự kiện vật lý cụ thể nhưng không thể hoàn toàn diễn đạt bằng ngôn ngữ vật lý.

Quine cũng ủng hộ một dạng chủ nghĩa hiện thực "mạnh mẽ," theo đó các đối tượng được lý thuyết khoa học miêu tả là thực. Quan điểm này dựa trên quan niệm tự nhiên hóa triết học của ông, trong đó khoa học là phương tiện cơ bản để xác định thực tại. Dù vậy, quan niệm của Quine về tri thức—như công cụ để dự đoán kích thích giác quan—đôi khi mâu thuẫn với cam kết hiện thực của ông, đặc biệt khi các lý thuyết có thể được diễn giải khác nhau mà không ảnh hưởng đến nội dung thực nghiệm.

Tương đối bản thể luận của Quine làm nổi bật tính linh hoạt trong việc diễn giải các cam kết bản thể của lý thuyết. Ví dụ, thay vì nói "x là một con chó," ta có thể diễn giải "x là một giai đoạn thời gian của một con chó." Quine cho rằng cấu trúc lý thuyết phục vụ trải nghiệm giác quan, nhưng các thực thể dùng để hỗ trợ cấu trúc đó có thể thay đổi mà không làm ảnh hưởng đến quan sát thực nghiệm.

Để hòa giải các yếu tố công cụ và hiện thực trong triết học khoa học của mình, Quine sử dụng quan niệm tự nhiên hóa. Theo đó, cam kết tri thức và bản thể luận đi đôi với nhau. Chúng ta không thể phân biệt cái gì là thực mà không dựa vào lý thuyết khoa học tốt nhất của mình. Tri thức là sản phẩm nhân tạo nhằm dự đoán và giải thích kích thích giác quan, nhưng đồng thời chúng ta cũng phải chấp nhận thực tại của các đối tượng mà tri thức miêu tả.

Quine bác bỏ ý tưởng về một triết học nền tảng độc lập với khoa học tự nhiên. Thay vào đó, ông nhấn mạnh rằng nghiên cứu tri thức con người phải dựa vào lý thuyết mà nó nghiên cứu, và lý thuyết đó đã bao hàm cam kết với thực tại của các đối tượng mà nó đề cập. Điều này phản ánh quan điểm rằng "không có triết học đầu tiên đi trước khoa học tự nhiên."

Bấm để mở rộng...

6. Ảnh hưởng của Quine​

Dù ít triết gia chấp nhận các tiêu chuẩn nghiêm ngặt của Quine hoặc đồng tình hoàn toàn với các quan điểm của ông, ảnh hưởng của ông vẫn rất lớn và có thể được đánh giá qua nhiều khía cạnh.

Trong sự phát triển triết học tại Mỹ, sự đào tạo ban đầu của Quine về logic và sự thúc đẩy sau này của ông đối với các chủ đề từ triết học thực chứng logic đã đặt nền móng cho sự xuất hiện của cái gọi là “triết học phân tích.” Quine nhận ra tầm quan trọng của thực chứng logic trong việc ứng dụng các kỹ thuật logic vào triết học, điều này trở thành cơ sở cho sự phát triển sau này của ông về một quan niệm tự nhiên hóa triết học, bác bỏ mọi hiểu biết tiên nghiệm có ý nghĩa nhận thức luận. Quan điểm của ông về triết học, nhấn mạnh tính khoa học và kỹ thuật, đã góp phần thúc đẩy xu hướng chuyên nghiệp hóa triết học. Sau Chiến tranh Thế giới thứ hai, cách hiểu của Quine về triết học—như một lĩnh vực gần gũi với khoa học thực nghiệm—đã trở nên phổ biến, định hình hình ảnh triết gia như một nhà kỹ thuật thực nghiệm hơn là một nhà tư tưởng đạo đức hay xã hội.

Ảnh hưởng rõ ràng nhất của Quine nằm ở việc tái cấu hình triết học thành một lĩnh vực gắn bó mật thiết với khoa học thực nghiệm. Dưới sự nhấn mạnh của Quine về nhận thức luận tự nhiên hóa, nhiều triết gia phân tích đã tiến hành “tự nhiên hóa” các lĩnh vực khác nhau của triết học, tạo ra các dự án nhấn mạnh mối liên hệ giữa triết học và khoa học thực nghiệm, đồng thời nghi ngờ những dự án truyền thống liên quan đến các thực thể như tâm trí, ý nghĩa, và chuẩn mực, vốn khó xác định trong thế giới tự nhiên. Dù Quine không trực tiếp dựa vào các kết quả thực nghiệm, công trình của ông có thể được xem như một mô hình tổng quát về cách các vấn đề triết học có thể được diễn giải một cách khoa học. Không ngạc nhiên khi các xu hướng triết học tự nhiên hiện đại đã làm rõ hơn mối liên hệ này, với các lĩnh vực như tâm lý học, sinh học tiến hóa, thần kinh học và khoa học nhận thức đóng vai trò quan trọng (xem Churchland 1987 và Kornblith 1994).

Ý tưởng rằng triết học nên được thông báo bởi khoa học là khó có thể phản bác. Thành công của khoa học hiện đại đã trở thành hình mẫu thuyết phục để tri thức nhân loại tiến xa hơn. Tuy nhiên, mối quan hệ giữa triết học và khoa học không phải lúc nào cũng rõ ràng. Quine đóng góp không phải qua việc cung cấp một triết học về khoa học mà qua cách ông cho thấy các vấn đề triết học có thể được xem xét từ góc độ khoa học. Điều này giúp Quine trở thành nguồn tài nguyên hữu ích để đối mặt với những lo ngại siêu triết học về vị trí của triết học so với khoa học, ngay cả khi nhiều triết gia vẫn còn ngần ngại áp dụng chiến lược của ông.

Bấm để mở rộng...

7. Những phê phán đối với Quine​

Phê phán của Searle đối với thuyết hành vi của Quine đã được đề cập ở trên. Một phản hồi quan trọng khác về cách Quine định hình mối quan hệ giữa triết học và khoa học đến từ Michael Friedman (1997, 2001). Theo Friedman, chủ nghĩa tự nhiên của Quine, với việc bác bỏ mọi hình thức tri thức tiên nghiệm, đã dẫn đến một bức tranh tổng thể về tri thức con người như một mạng lưới niềm tin tiếp xúc với kinh nghiệm chỉ ở rìa ngoài. Tuy nhiên, Friedman lập luận rằng bức tranh này không giải thích được sự tương tác phức tạp hơn giữa các khoa học chính xác (toán học, logic) và khoa học tự nhiên, cũng như sự phát triển lịch sử của chúng.

Friedman đề xuất một hệ thống động của niềm tin, khái niệm và nguyên lý được phân thành ba cấp độ chính: (1) các khái niệm và nguyên lý khoa học thực nghiệm đang phát triển, (2) các khái niệm và nguyên lý toán học làm nền tảng cho việc hình thành và kiểm nghiệm khoa học thực nghiệm, và (3) các khái niệm và nguyên lý triết học, đóng vai trò gợi ý trong thời kỳ cách mạng khoa học để lựa chọn các khung lý thuyết mới. Các cấp độ này tương tác và thay đổi liên tục, mỗi cấp đóng vai trò riêng trong hệ tri thức khoa học.

Ví dụ, trong các cuộc cách mạng khoa học thế kỷ 16-17, mục tiêu chính là mô tả hiện tượng tự nhiên một cách chính xác bằng lý thuyết nguyên tử, sử dụng toán học để đạt được kết quả thực nghiệm chính xác. Thành tựu này yêu cầu đóng góp riêng của toán học, tạo nền tảng cho khoa học tự nhiên, nhưng vẫn cần sự hỗ trợ triết học, như hệ thống của Descartes, để thúc đẩy các lý tưởng khoa học mới.

Friedman đồng ý với Quine rằng không có niềm tin nào miễn nhiễm với sự sửa đổi, nhưng ông khác biệt ở hai điểm chính:

(1) các khái niệm toán học đóng vai trò điều kiện tiên nghiệm để hình thành và kiểm nghiệm các nguyên lý khoa học thực nghiệm

(2) triết học có vai trò đặc biệt trong các cuộc cách mạng khoa học, cung cấp ý tưởng và khái niệm để hỗ trợ khung khoa học mới.

Theo Friedman, quan điểm tự nhiên hóa của Quine bỏ qua vai trò này của toán học và triết học, từ đó không thể giải thích đầy đủ sự phát triển lịch sử của khoa học và sự đóng góp của triết học vào quá trình này.

Bấm để mở rộng...

dungdamchemnhau:

Cả đống cái hay trên đời, vậy mà nỡ lòng nào ăn no cứ Hồ - Lê - Mác ...
Mạt vận !

Bấm để mở rộng...

xmorr:

Năm 2020 đã thành lập Viện Triết học, giờ cái ông đọc diễn văn khai mạc đâu rồi?
🤣🤣🤣

Bấm để mở rộng...

Dimitri:

Mày tự biên à hay copy ở đâu?

Bấm để mở rộng...

dungdamchemnhau:

Tao đi ăn cắp trên mạng dc chưa

Bấm để mở rộng...

shadowrav:

Vcl, thằng này là vui vẻ hay là ăn cắp bài của vui vẻ thế ?

Bấm để mở rộng...

dungdamchemnhau:

Nay hỏi 1 thằng cs bây giờ với cs nguyên thủy khác gì nhau.

Nó lớ ngớ. Rồi nói cs bây giờ cũng giống tư bản (tư bản đỏ)

Xong t hỏi "vậy mắc gì ko là tư bản mẹ đi mà còn mang danh xhcn nữa"

Nó nói : "Mình học tập và làm theo Bác Hồ mà, vẫn là xhcn chứ. Còn tư bản thì thời hòa bình phải ptr theo hướng tư bản thì mới phát triển kinh tế ... abc xyz"

Xong chốt lại lốt XHCN vẫn tuyệt vời.

T câm nín

Bấm để mở rộng...

xmorr:

Rất đáng tiếc cho Việt nam, đã có một người duy nhất được thế giới công nhận là Triết gia đó là Trần Đức Thảo. Nhưng không được làm Triết học.
Tôi rất rất tiếc.
Haizz

Bấm để mở rộng...

dungdamchemnhau:

VN ở vùng trũng thế giới, bao nhiêu cái hay tinh hoa thì không học mà toàn là thói hư tật xấu.

Bấm để mở rộng...

tichxuan:

Đọc hoài ko thấy cncs, thằng thớt đích thị là cali 3/// rồi

Bấm để mở rộng...

dungdamchemnhau:

Tối nay đăng, soạn xong rồi mà chưa sửa sơ sơ lại.

Bấm để mở rộng...

dungdamchemnhau:

Tối nay đăng, soạn xong rồi mà chưa sửa sơ sơ lại.

Bấm để mở rộng...